Zoönosen (zoonoses) zijn infectieziekten die tussen dieren en mensen en omgekeerd kunnen worden overgedragen. Soms vormen zij een grote bedreiging voor de gezondheid van mensen, in andere gevallen is het risico veel kleiner. Er moet onderscheid gemaakt worden tussen infecties die ontstaan door het houden van dieren en infecties die ontstaan door het consumeren van producten van dierlijke oorsprong. In het laatste geval wordt de controle uitgoefend door de diverse keuringsdiensten en er mag vanuit worden gegaan – calamiteiten daargelaten - dat het gebruik van deze producten in ons land veilig is.
Tuberculose, Q-koorts, listeriose, papegaaienziekte, brucellose
De belangrijkste ziekten die rechtstreeks van dieren op mensen kunnen worden overgedragen zijn tuberculose, Q-koorts
, listeriose
, papegaaienziekte
en brucellose
. Deze bacteriële infectieziekten staan op de lijst met ziekten die of een klein tot groot risico inhouden voor de mens, of een groot economisch belang met zich mee brengen. De bestrijding van deze ziekten wordt geregeld door de overheid.
E-coli
Veel problemen kunnen een besmetting met E-coli geven. Grote en kleine herkauwers zijn dragers van de veroorzakende bacterie, die huist in het maag-darmkanaal. Mensen kunnen besmet raken via de mest.
Vogelgriep
Naast de bacteriele infecties zijn er ook virussen die van dier op mens kunnen overgaan. Voorbeeld hiervan is vogelgriep
. Voorts is er een scala aan infectieziekten waarvoor de mens ook gevoelig is, maar die niet zeer frequent voorkomen of niet direct levensbedreigend zijn.
Ringworm
Zo moet er altijd rekening gehouden worden met ringworm. Deze schimmelinfectie kan bij vele diersoorten voorkomen en overgaan op de mens. Ook kleine knaagdieren en konijnen kunnen ringworm overbrengen. Veel veehouders, dierenartsen of handelaren hebben er mee te maken gehad. De schimmelinfectie geeft grotere of kleinere, al of niet jeukende, rode vlekken op de huid en is soms lastig te bestrijden, zeker als de infectie niet tijdig als zodanig onderkend wordt. Vooral mensen die geen specifieke weerstand tegen de schimmel hebben, zijn gevoelig en kunnen de infectie gemakkelijk oplopen. Uitkijken dus met kinderen die niet gewend zijn om met dieren om te gaan.
Salmonella
Bij vele diersoorten komen ook salmonella-infecties voor. Vooral pluimvee is berucht, zeker door de besmetting van pluimveevlees of eieren, maar ook door rechtstreeks contact met kippen en ander pluimvee. Aangeraden wordt altijd de handen te wassen en het pluimvee niet in huis toe te laten. Ook bij runderen, schapen, varkens en paarden komt salmonella voor, die gemakkelijk op de mens kan overgaan.
Toxoplasmose
Een andere, voedselgerelateerde zoonose is toxoplasmose
, toxoplasma gondii. De ziektelast voor de mens is waarschijnlijk gelijk aan salmonellose. Plaagdieren kunnen een belangrijke rol spelen bij de overdracht van Toxoplasma- infecties. Een welzijnsvriendelijke bedrijfsvoering speelt deze plaagdieren in de kaart. Een plaagdierprobleem is vaak te voorkomen door meer aandacht aan preventie te besteden. Hierbij kan men denken aan het onaantrekkelijk maken van de omgeving van de stallen, het afdichten van kieren en openingen, het afschermen van voer en de mogelijke inzet van natuurlijke predatoren (bij voorkeur roofvogels).
Zoönosen bij paarden
De bekendste zoonose is ringworm, veroorzaakt door een schimmel. De typische ringworm-plekken zijn rood en rond en scherp begrensd. Vaak zijn er ook grauwe schubjes of korsten en treedt er haaruitval op op de aangetaste plaatsen. Bij runderen en paarden is er meestal geen jeuk, bij honden en katten wel. Vooral jonge dieren hebben er last van. Veel dieren kunnen schimmel bij zich hebben zonder symptomen te vertonen. De infectie kan van dier naar mens overgedragen worden, maar ook van mens naar mens of van mens naar dier. De schimmelsporen kunnen vooral goed doordringen in een natte, enigszins verweekte of beschadigde huid. Dit kan ook via de omgeving. Bijvoorbeeld via paardendekens, zadels, borstels.
Bij Coxiella burnetti (Q-koorts) en Borna virus (een verre variant van hondsdolheid) is sprake van een mogelijk hoog risico op overdracht.
Bij Parascaris equorum (worminfectie), Pasteurella multocida (een bacterie die tal van infecties kan veroorzaken), Clostridium difficile (bacterie die darminfecties veroorzaakt) en Rhodococcus equi (longontsteking) is sprake van een middelmatig risico.
Het risico van Streptococcus equi subsp zooepidemicus (tast de luchtwegen en de blaasaan) wordt voor de mens momenteel laag ingeschat, maar dit is mogelijk een opkomende zoönose.
Op de website van het RIVM www.ziekdoordier.nl is een lijst met alle zoönosen opgenomen, inclusief een beschrijving van de verschijnselen bij mens en dier, de wijze van overdracht en preventieve maatregelen. De Gezondheidsdienst voor Dieren heeft een keurmerk ontwikkeld voor kinderboerderijen en zorgboerderijen. Bij dit keurmerk hoort een chekclist (zie bijlage).
Het RIVM geeft jaarlijks een Staat van zoonosen af. Klik hier voor de Staat van zoönosen 2019
Terug naar:
