Steeds meer hobbyboeren en kinderboerderijen houden koeien voor begrazing, voor de melk of het vlees, of voor de sier. Het houden van koeien is niet eenvoudig. Er komt heel wat bij kijken. Wat is goede voeding, hoe verzorg je ze het beste, hoe kun je de stal het beste inrichten, hoe zie je of een koe iets mankeert, waar moet je op letten? Aan welke regels moet je voldoen? Welke ziektes kunnen ze krijgen?
Hieronder worden een aantal gedragskenmerken besproken. Kunnen koeien dit gedrag niet vertonen, dan leidt dat tot stress, onrust, afwijkend gedrag en ziekte. Een dierwaardig houderijsysteem voor runderen houdt de dieren intact, laat ze leven in sociale groepen,l aat de koe kiezen uit gevarieerd voer, en gebruik maken van binnenverblijven en buitenuitloop/weiland.
Sociaal gedrag
Runderen zijn sociale dieren. Ze onderhouden sociale banden met elkaar en vertonen sociale voorkeuren. Familiebanden blijven jaren bestaan. In de natuur komen runderen in groepen van ca. 50 dieren voor. De groepen zijn gevarieerd in sekse en leeftijd.
Moeder en kalf hechten zich direct na de geboorte aan elkaar. Beide herkennen elkaar aan geluid en geur. Deze band blijft jaren bestaan.
Comfortgedrag
Runderen zijn zeer gemotiveerd om hun vacht te verzorgen.
Vertonen en vermijden van seksueel gedrag
Koeien paren met stieren alleen tijdens de oestrus. Meestal wordt kunstmatige inseminatie toegepast (zeker bij melkvee).
Bestijgen is een vorm van dominant gedrag. Zowel koeien als stieren vertonen homoseksueel gedrag. Onderdanige dieren hebben de behoefte dit gedrag te kunnen vermijden.
Exploratiegedrag, foerageren
Runderen gaan graag naar buiten Zij besteden een groot deel van hun tijd aan foerageren, zoeken, manipuleren en eten van voedsel. Runderen zijn voornamelijk “grazers” maar eten ook van bomen en struiken (“browsers”).
Runderen zijn herkauwers; zij grazen voornamelijk maar eten ook bladeren en plantendelen uit bomen en struiken (“browsers”). Runderen besteden een groot deel van hun tijd aan voeropname en herkauwen. Hun dieet bestaat voornamelijk uit plantenstengels en -bladeren die veel vezels bevatten. Onbeperkte beschikbaarheid en gemakkelijke toegang tot geschikt voer is van essentieel belang.
Maternaal gedrag (voorafgaand aan bevalling en moederzorg)
Koeien zonderen zich af van de kudde voorafgaand aan hun bevalling.
De moeder en kalf bouwen in de eerste uren een hechting op, gefaciliteerd door hormonale veranderingen. Beide herkennen elkaar aan geluid en geur. Deze band blijft jaren bestaan.
Zooggedrag
Kalveren zijn hoog gemotiveerd om zooggedrag te vertonen.
Spel (sociaal en object)
Runderen vertonen spelgedrag. Spel heeft een positief effect op emotionele en fysieke gezondheid.
Rusten
Runderen laten een voorkeur zien voor een droge en zachte ondergrond om te rusten. Koeien hebben voldoende ruimte nodig om te gaan liggen, een comfortabele ligpositie in te nemen, en om op te staan.
Drinken
De motivatie van runderen om te drinken is zeer hoog, en zij drinken grote hoeveelheden water. Zij hebben een voorkeur voor schoon water. Het ontwerp en de hoogte van de waterbak heeft invloed op hun drinkgedrag. De toegang tot water kan verhinderd worden door enkele dieren. Geef ze dus toegang tot meerdere waterpunten.
Thermoregulatie
Runderen zijn zeer gevoelig voor hittestress en hebben bij warme omgevingstemperaturen een voorkeur voor schaduwplekken en afkoeling met water. Bij koude omgevingstemperaturen hebben runderen graag warme en droge rustplekken.
Ingrepen
Gebaseerd op onderzoek bij runderen en andere diermodellen kan gesteld worden dat pijnvolle ingrepen (bv. onthoornen), en ingrepen tijdens de vroege levensfase (scheiden van moeder en jong, sociale isolatie, herhaald mengen van sociale groepen), langdurige consequenties kunnen hebben voor het gedrag van het dier (Adcock 2021; Jensen 2018).
Koeien zijn niet alleen in aanschaf maar ook in onderhoud best kostbare dieren. Bedenk daarbij dat je niet even met een koe naar de dierenarts gaat. Als er iets is, zal de deze langs moeten komen.
Als je koeien gaat houden, krijg je ook te maken met allerlei regelgeving. Het Landelijk Kennisnetwerk Levende Have wil kleinschalige rundveehouders en hobbyisten die overwegen koeien te gaan houden praktische informatie geven op allerlei gebied. Hieronder volgt een opsomming van de belangrijkste thema's. Via doorklikken kun je steeds verder navigeren in het kennisnetwerk. Onderaan de afzonderlijke wiki's kun je altijd weer terugkeren naar eerder bezochte wiki's.
Informatie per thema:
