Tijdens de dracht ligt het kalf op zijn zij in de baarmoeder van de koe. Bij de geboorte wordt het jonge dier gedraaid naar buikligging, zodat het met gestrekte voorpootjes (kopligging) danwel achterpootjes (stuitligging) uit de schede kan komen. Als het kalf anders ligt, bijvoorbeeld met één voorpootje naar voren gestrekt en het andere voorpootje naar achteren, dan moet het worden teruggeduwd en gedraaid. Meestal zal dit een klus voor de veearts zijn.
Veel koeien gaan liggen als de geboorte zich aandient, maar niet allemaal. Wel vertoont de koe onrustig gedrag. De uierklieren zwellen op, de bekkenbanden verslappen (voelbaar naast de staart) en de lichaamstemperatuur daalt.
Als de waterblaas tevoorschijn komt, begint het eigenlijke afkalven. Binnen de waterblaas zit de voetblaas, die het kalfje en het vruchtwater omsluit. Als de pootjes van het kalf tevoorschijn komen, kan de geoefende rundveehouder touwtjes om de pootjes doen om de koe een beetje te helpen met de bevalling. Let op: verkeerd of te hard trekken kan schade of pijn veroorzaken.
Het hele geboorteproces duurt enkele uren. Als het goed is doet de koe alles zelf. Moet de dierenarts eraan te pas komen, zet de koe dan vast met een halster of in een vanghek.
Biest voor het kalf
In de eerste uren na het afkalven zal de koe haar kalf schoonlikken. Het is belangrijk direct de navel te ontsmetten met jodium. Binnen een half uur zou het kalf de eerste moedermelk – biest – moeten drinken. Daarin zitten voedings- en afweerstoffen die het kalf goed beschermen. Binnen het eerste uur na de geboorte drinkt het kalf minstens 2 liter biest, binnen de eerste acht uur ongeveer 4 liter biest. Opvallend is dat jonge moederkoeien biest van een mindere kwaliteit hebben dan oudere koeien. Koeien die in hun vijfde lactatie zijn, produceren de beste kwaliteit.
Kalveren kunnen maar een beperkte tijd afweerstoffen opnemen uit de biest, de opnamecapaciteit van de darmwand vermindert al vanaf circa vier uur na de geboorte. Na 24 uur nemen de darmen vrijwel geen afweerstoffen meer op en werken de afweerstoffen uit de biest alleen nog lokaal in de darm om ziekteverwekkers weg te vangen. Zo snel mogelijk voldoende (goede kwaliteit) biest voeren zorgt voor een hogere opname van afweerstoffen en dus een betere weerstandsopbouw van het kalf. In de dagen daarna verandert de biest in gewone koeienmelk, waarvan een kalf zo’n 5 tot 10 liter per dag zal drinken.
Controle na afkalven
Controleer of de koe niet blijft nabloeden. Geef haar lauwwarm water te drinken, eventueel aangevuld met een energiedrank. Een pijnstiller toedienen kan bij een moeilijke geboorte nuttig zijn, net als een calciuminfuus of calciumbolussen om melkziekte tegen te gaan. Houd koe en kalf ook na het afkalven in de gaten. Let op of ze goed eten en drinken en neem de lichaamstemperatuur van de koe op: ligt deze rond 38 graden, dan kan er sprake zijn van melkziekte. Boven de 39 graden kan er sprake zijn van mastitis, baarmoederontsteking of een longontsteking. Raadpleeg in alle gevallen de dierenarts.
Hechting tussen koe en kalf
In de eerste 24 uur ontstaat de hechte band tussen moederkoe en kalf. Bij een koppel in het weiland of in een natuurlijke kudde ligt het kalf de eerste dagen na de geboorte op een beschutte plek. Na twee tot vijf dagen volgt het kalf de koe naar de kudde. Kalveren vormen aan het begin van de zoogperiode, als ze tussen de 11 tot 40 dagen oud zijn, kalvergroepjes binnen de kudde. Een 'oppasmoeder' houdt de wacht. Men denkt dat deze crèches een goede bescherming bieden tegen roofdieren. In de professionele melkveehouderij worden koeien en kalveren vaak direct van elkaar gescheiden, opdat er geen moeder-kindbinding ontstaat en de koe al snel weer gewoon gemolken kan worden. Het kalf wordt dan apart gezet, hecht zich aan de veehouder en zal van hem leren drinken uit een kalveremmer met speen. Hieraan liggen veelal praktische en economische redenen ten grondslag. Er zijn echter ook melkveehouders die kalveren bij de koe laten. De discussie over de gangbare praktijk waarbij koe en kalf worden gescheiden neemt toe. Dat heeft ook te maken met groeiende kritiek op de enorm hoge productie van de huidige melkveehouderij.
Om problemen ná het afkalven te voorkomen, moet de afkalfstal ruim, droog en schoon zijn. Mest in de kraamkamer moet zo snel mogelijk verwijderd. De mest bevat ziektekiemen die de baarmoeder en uier van de koe en de navel en bek van het kalf kunnen infecteren. Dit kan o.a. leiden tot mastitis, navelontsteking, diarree en para-tbc.
Het is belangrijk dat kalveren goed op temperatuur blijven. De comfortzone voor de jongste kalveren is een omgevingstemperatuur tussen 15 en 25 graden Celsius. Rondom deze comfortzone bestaat de thermo-neutrale zone (tussen 10 en 28 graden Celsius). Als de omgevingstemperatuur van het kalf binnen de thermo-neutrale zone is, kan het kalf zonder extra energieverbruik zijn lichaamstemperatuur op peil houden.
Meer over de voortplanting van runderen:
- Tochtigheid bij koeien
- Dekking bij koeien
- Kunstmatige inseminatie bij koeien
- Dracht bij koeien
- Zoogperiode
Terug naar:
