De veronderstelling dat het verantwoord zou zijn de kippen met z'n honderdduizenden tegelijk weer naar buiten te laten, is binnen iets meer dan twee weken gelogenstraft. Een pluimveebedrijf met leghennen in Biddinghuizen/Flevoland blijkt besmet met vogelgriep: 11.000 kippen moeten worden afgemaakt. De besmetting doet zich voor in een gebied waar sinds 6 juli de kippen weer naar buiten mogen.
Risico op besmetting is ''medium, met een grote mate van onzekerheid''
De nieuwe besmetting roept vragen op over de wijze waarop het besluit over de beëindiging va de ophokplicht tot stand is gekomen. In een brief aan de Tweede Kamer verwijst demissionair minister Adema naar een advies van de deskundigengroep dierziekten. Deze groep kwam op 20 juni echter tot de conclusie dat het opheffen van de ophokplicht geen laag, maar een matig (''medium'') risico op besmetting met zich meebrengt. Daarbij werd aangegeven dat er sprake is van ''een grote mate van onzekerheid''. ''Buiten lopende kippen hebben makkelijker contact met meeuwen dan kippen die binnen zitten, zeker als er kadavers of voedsel in de uitloop te vinden is. Pluimveehouders wordt dringend geadviseerd om maatregelen te nemen om alle soorten wilde vogels zoveel mogelijk te weren rondom het bedrijf en een uitloop'', aldus de deskundigengroep.
In de kamerbrief verwijst Adema ook naar onderzoek van Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) en de Faculteit Diergeneeskunde (FD). ''De onderzoekers geven aan dat er een grote kans is op een HPAI-besmetting op pluimveebedrijven in de kustregio's en laaggelegen gebieden in Groningen, Friesland, Flevoland, Noord- en Zuid-Holland en Zeeland, en in de stroomgebieden van de grote rivieren in het midden van het land, en in Limburg in de buurt van de Maasplassen. De aanwezigheid van water en agrarische graslanden in de directe omgeving van pluimveebedrijven vergroten de kans op besmetting.''
 |
Onderzoekers van Wageningen Universiteit hebben modellen gemaakt die een voorspelling geven waar in Nederland het grootste risico – en daarmee ook het minste risico - is voor potentiële HPAI-besmetting op commerciële pluimveebedrijven. (Bron: ''Voorspellend model voor besmettingsrisico van HPAI-virus bij commerciële pluimveebedrijven in Nederland'', maart 2023)
De ophokplicht is op 6 juli ingetrokken, maar blijft nog wel van kracht in de regio's 7, 10 en 19. Update: in de regio 19 is de maatregel op 30 augustus ingetrokken,.
Hoewel het risico begin juli dus allesbehalve als laag kon worden ingeschat, is Adema toch overgegaan tot het opheffen van de ophokplicht in grote delen van Nederland. Net als vorig jaar overigens. Ook toen is de afscherm- en ophokplicht in juli ingetrokken in het westen van Brabant, Land van Maas en Waal en midden Limburg. Eerder dat jaar waren al Drenthe, Overijssel, het oosten van Brabant, het oosten van Gelderland en het zuiden van Limburg vrij gegeven. Maar de regeling bleef toen wel van kracht in de kustprovincies, Gelderse Vallei, de Flevopolder en de Noordoostpolder. Wat volgde was een reeks besmettingen, vooral buiten, maar ook binnen de ophokgebieden. Op 5 oktober 2022 gold er weer voor het hele land een afscherm- en ophokplicht, op aanraden van de deskundigengroep dierziekten die het risico op een besmetting overal als hoog inschatte.
Druk vanuit de commerciële pluimveehouderij
De ervaringen van vorig jaar, alsmede de slagen om de arm die de deskundigengroep in haar meest recente advies hield, plus de onderzoeksresultaten van WBVR en FD, en ook de aanhoudende berichten over besmettingen bij wilde vogels, in het bijzonder veelvoorkomende meeuwen ("Ik kijk er niet gek van op want ik heb ook al dode meeuwen in velden zien liggen", aldus een kippenboer op omroepflevoland.nl) hebben demissionair minister Adema er kennelijk niet van kunnen weerhouden om de ophokplicht voor bedrijfspluimvee in een groot deel van Nederland af te schaffen.
Het is bekend dat de druk vanuit de commerciële pluimveehouderij groot was. Belangenorganisatie LTO/NOP ''eiste'' al medio juni een regionale opheffing van de ophokplicht voor pluimvee. ''Het is niet meer uit te leggen dat overal in Europa de kippen naar buiten mogen, maar wij blijven vasthouden aan de landelijke ophokplicht. Ondanks herhaaldelijk aandringen bij de minister is er nog steeds geen beweging bij LNV”, zei Jacco Wisserhof, voorzitter van de kring leghennenhouders van LTO/NOP op pluimveeweb.nl. En: ''Het niet beschikbaar zijn van vrije uitloop eieren heeft ook op langere termijn grote consequenties in de handel omdat afnemers afspraken willen maken met leveranciers die alle soorten eieren kunnen leveren. Door de aanhoudende ophokplicht kan de Nederlandse sector nog steeds geen vrije uitloop eieren leveren. Daardoor zijn de pluimveehouders die in deze maatschappelijk gewenste vorm van kippen houden geïnvesteerd hebben, de dupe''.
In zijn brief aan de Tweede Kamer heeft demissionair minister Adema het over een ''afweging''. ''Net als vorig jaar weegt in mijn besluit tot intrekken van de ophok- en afschermplicht de maatschappelijke wens mee dat in Nederland ruimte is voor een vrije-uitloopsector, waar kippen gedurende in elk geval een bepaalde periode in het jaar buiten kunnen scharrelen. Ik realiseer mij dat met het intrekken van de ophok- en afschermplicht, de kans op een besmetting van gehouden vogels doet toenemen, omdat de mogelijkheid van contact tussen buitengehouden vogels en wilde vogels groter wordt.''
Voor Adema is het aanwezige besmettingsrisico echter geen reden om de maatregel in stand te houden. Integendeel, hij waagt het erop: in alle regio's die niet als ''pluimveedicht'' kunnen worden aangemerkt, mag op 6 juli 2023 de ophokplicht eraf. Daar is namelijk de kans dat een besmetting uit de hand loopt gering, stelt hij. In pluimveedichte regio's kan een besmetting van bedrijf op bedrijf overgaan. ''Om die reden acht ik het met de huidige risicobeoordeling nog niet verantwoord in die regio’s de ophok- en afschermplicht in te trekken.''
Een besmetting bij een bedrijf is het nieuwe normaal
Uit de toelichting op het besluit blijkt dat nieuwe besmettingen met vogelgriep bij bedrijfspluimvee een ingecalculeerd risico zijn, uitkomst van een kosten- en batenanalyse van de commerciële pluimveehouderij. Ook blijkt dat er een soort gewenning is opgetreden: een besmetting bij een bedrijf is het nieuwe normaal, voor zover het virus maar niet de kans krijgt als een lopend vuurtje door een gebied te gaan. Opportunisme viert hoogtij, wetenschappelijke inzichten lijken er weinig toe te doen. Evenals de gevolgen voor de dieren. Adema geeft in een reactie op de besmetting in Biddinghuizen aan het ''ontzettend naar voor de dieren'' te vinden - iets wat deze demissionaire minister ook echt wel meent. Maar wat hebben de kippen die vergast zijn daaraan? En dan is er nog zoiets als het effect van een explosie van virus in een pluimveestal voor de omgeving, voor de wilde dieren, voor de volksgezondheid. Hoe vaak is er al niet door vooraanstaande virologen gewaarschuwd voor een zogeheten ''spillover'' van vogelgriep, waarbij virus niet alleen overspringt van pluimvee naar pluimvee, maar ook naar wilde vogels en zoogdieren, naar de mens?
Tot slot: wat zijn de gevolgen voor het hobbypluimvee? Elke nieuwe besmetting brengt herinvoering van een ophok- én afschemplicht weer dichterbij. Menig hobbypluimveehouder slaat de schrik om het hart als er een uitbraak is bij een bedrijf. Elk moment kan het bericht komen dat ook hobbydieren opnieuw hun vrijheid moeten inleveren, dat ze alleen nog maar binnen een hekwerk mogen worden gehouden en dat er netten en zeilen moeten worden gespannen. Lekker scharrelen waar ze maar willen en slapen in een boom is er dan niet meer bij.
Jinke Hesterman
