(Dit bericht is op 13 oktober 2022 bijgewerkt na het debat in de Tweede Kamer over zoönosen en vogelgriep)
Vooralsnog zijn er geen signalen dat de vogelgriep in Nederland gaat leiden tot het sluiten van pluimveebedrijven. Maar dat erover wordt nagedacht, ligt voor de hand. Alles is bespreekbaar, laat een ingewijde weten. Het vrijwel dagelijks doden van zeer grote aantallen dieren op pluimveebedrijven, laat niemand onberoerd, zegt ze. De vraag is niet alleen economisch, maar ook ethisch van aard: hoe verantwoord is het om risico's te nemen op een besmetting als blijkt dat hygiënemaatregelen niet afdoende zijn en er ook nog geen vaccin is toegelaten om dieren te beschermen?
Nederland balanceert in deze tijd van aanhoudende besmettingen op een evenwichtsbalk. Terwijl de ruimingsploegen met slinkende hoeveelheden kooldixiodegas van het ene bedrijf naar het andere gaan om het leven te beëindigen van duizenden, zo niet tienduizenden en soms zelfs honderdduizenden besmette dieren, medewerkers van Wageningen Bioveterinary Research overuren draaien om vogelgriepvirussen te typeren, tracht het ministerie van LNV voor de buitenwereld althans nog vol te houden dat de epidemie onder controle is. Maar het moment waarop moet worden toegegeven dat er andere maatregelen nodig zijn, is al lang aangebroken, weet men ook op datzelfde ministerie. Ingrijpende maatregelen, zoals vaccinatie en het beperken van de aantallen dieren in pluimveedichte gebieden en in de risicogebieden, hebben echter grote gevolgen voor de pluimveeindustrie en dat was voor deze bedrijfstak lange tijd niet bespreekbaar. Het leidde tot uitstel van het onvermijdelijke, met alle gevolgen van dien: door te lang te wachten met preventieve vaccinatie, zou het wel eens te laat kunnen zijn om al het pluimvee in Nederland alsnog te beschermen en moet er via noodvaccinatie worden ingegrepen.
Minister erkent: ''Situatie niet houdbaar''
In zijn brief aan de Tweede Kamer van 11 oktober 2022 erkent de nieuwe minister van LNV Piet Adema dat de toestand niet langer houdbaar is, ''niet voor de dieren, niet voor de pluimveehouders, niet voor de maatschappij''. Deze bewoordingen duiden op een kentering in beleid. Begin volgend jaar komt het ministerie met een ''Intensiveringsplan preventie vogelgriep'', waarbij wordt ingezet op een versnelde vaccinatie. Ook zullen alle pluimveebedrijven moeten beschikken over een bioveiligheidsplan met maatregelen om het virus buiten de deur te houden.
Daarnaast zal er een inventarisatie worden gemaakt van ''alle denkbare maatregelen''. Wat daaronder wordt verstaan, is nog niet duidelijk, maar dat ze vergaand zullen zijn, valt te verwachten. In de brief aan de Tweede Kamer spreekt Adema over een analyse van de effectiviteit, de juridische haalbaarheid, economische en financiële consequenties, uitvoerbaarheid en draagvlak. Dit wijst erop dat het beperken van het houden van pluimvee in bijvoorbeeld risicogebieden tot de mogelijkheden behoort, evenals het beperken van de aantallen kippen in gebieden als de Gelderse Vallei. Ook noodvaccinatie met een reeds bestaand vaccin dat nu wordt onderzocht op de werkzaamheid tegen H5N1, zou tot de mogelijkheden behoren. Noodvaccinatie heeft echter gevolgen voor de export en dus voor het voortbestaan van bedrijven. Vandaar dat de minister groot belang hecht aan de komst van een Europese verordening, die kan zorgen voor een gelijk Europees speelveld. Hij verwacht die verordening eind 2022.
Uit de passages die gaan over vaccinatie blijkt dat de minister van landbouw in januari wil kijken of het Nederlandse pluimvee kan worden ingeënt. Het is echter nog onduidelijk of tegen die tijd de lopende proef met drie kandidaat vaccins succesvol is afgerond. Zoals bekend volgt er na de lopende testen in het lab nog een proef in het veld. Maar er kan zich een situatie voordoen, waarbij een afronding van het gehele onderzoekstraject niet nodig wordt geacht. "Geen enkel vaccin is 100% effectief'', schrijft Adema. Hetgeen betekent dat het ministerie bereid is te accepteren dat er ondanks vaccinatie sprake kan zijn van ''een klein aantal uitbraken''. Dit is opmerkelijk omdat er over vaccinatie tot dusver steeds is opgemerkt dat een vaccin niet alleen moet beschermen tegen ziekte, maar dat ook uitscheiding en verspreiding van virus door gevaccineerde dieren moet worden voorkomen. Daar is de huidige proef althans nadrukkelijk op gericht.
In een debat met de Tweede Kamer gaf de minister aan dat een van de bestaande vaccins die op dit moment in Nederland worden getest op gebruik tegen H5N1, ''wanneer de uitslagen goed zijn'', mogelijk volgend jaar al kan worden ingezet. De fabrikant moet nog wel een toelating aanvragen voor gebruik in Europa en ook moet de handel in producten van gevaccineerde dieren geregeld zijn. De minister benadrukte daarover in overleg te zijn met ''de sector''.
Risico voor mensen in de pluimveeindustrie
Aan de vooravond van werelddierendag kwam de Europese organisatie ECDC met alarmerende berichten over vogelgriep. Uit Spanje komen berichten over een besmette medewerker van een zeer groot bedrijf met leghennen. Hij blijkt de besmetting te hebben overleefd en heeft het virus niet doorgegeven aan anderen.
Het European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) brengt verslag uit over de periode 2021-2022. De vrees voor overdracht van virus op de mens, neemt toe. De aandacht gaat vooral uit naar de mensen die werken in de pluimvee-industrie. Andrea Ammon, directeur van ECDC, zei bij de presentatie van het verslag: “(....)several groups of people, mainly those working in the animal sector, are at increased risk of exposure to infected animals. It is vital that clinicians, laboratory experts and health experts, both on the animal and human sectors, collaborate and maintain a coordinated approach. Vigilance is needed to identify infections with influenza viruses as early as possible and to inform risk assessments and public health action”.
Wilde vogels
Veel media staan een jaar na het begin van de vogelgriepepidemie in oktober 2021 stil bij de omvangrijkste uitbraak ooit. Niet eerder raakten in zoveel landen zoveel gehouden en wilde vogels besmet, met een dramatische sterfte tot gevolg. In onder andere Nederland is vogelgriep niet langer een seizoensgebonden ziekte. Doordat het virus zich heeft verspreid onder landvogels, heeft het de zomer kunnen overleven en gaat het zich de komende periode mogelijk mengen met virus dat binnen wordt gebracht door trekvogels. Een angstaanjagend perspectief.
Wanneer dat gebeurt, komt het vaccin dat nu wordt getest, misschien zelfs wel te laat. Wanneer het virus als een lopend vuurtje rond gaat, is het lastig een effectieve vaccinatiecampagne op te zetten die de kippen beschermt, virusverspreiding tegengaat en de export van pluimveeproducten niet dwarsboomt. Dan kan er nog wel gevaccineerd worden, maar alleen bij wijze van een noodmaatregel. Alternatief is dat bedrijven in Nederland en ook andere landen die de epidemie op zijn beloop hebben gelaten, al dan niet gedwongen hun dieren moeten afvoeren om massale uitbraken te voorkomen. Dit mede om in het wild levende vogels te beschermen. Want er komt onvermijdelijk een moment, en wellicht is dat al aangebroken, dat het virus niet langer via eenrichtingsverkeer pluimvee op bedrijven besmet, maar dat het ook weer de stallen uitgaat.
In Italië is bij vleeskuikens H5N1-virus aangetroffen zonder dat de dieren ziekteverschijnselen vertoonden. (Silent Infection of Highly Pathogenic Avian Influenza Virus (H5N1) Clade 2.3.4.4b in a Commercial Chicken Broiler Flock in Italy, Virusses juli 2022)
Het horrorscenario, waarbij het heersende H5N1 virus zich in pluimveestallen verder ontwikkelt en van daaruit verspreidt in de omgeving, lijkt niet ver weg. Het is eerder gebeurd in China. Het pluimveedichte Nederland heeft alle kenmerken van een ideale voedingsbodem voor een dergelijke ramp. De Rotterdamse viroloog Thijs Kuiken waarschuwt daar al enige tijd voor. Nationale overheden moeten in het wild levende dieren beschermen tegen door mensen veroorzaakte ziekten, stelt hij samen met de Britse ecologe Ruth Cromie in het gezaghebbende wetenschappelijke tijdschrift Science magazine.
Redactie Levende Have
Klik hier voor een uitleg van de begrippen ruimen, preventief ruimen, noodvaccinatie, preventieve vaccinatie
