Vogelgriepexpert Thijs Kuiken - https://twitter.com/thijskuiken - heeft op twitter alle opties voor de bestrijding van vogelgriep en de bescherming van dieren tegen het virus op een rij gezet:
- Gezien de verspreiding van hoog-pathogene vogelgriep in de Gelderse Vallei, is er discussie over verschillende manieren om de ziekte te bestrijden: ‘preventieve vaccinatie’, ‘noodvaccinatie’, ‘ruimen’, ‘preventief ruimen’. Maar wat wordt daar eigenlijk mee bedoeld?
- 'Preventieve vaccinatie' tegen hoog-pathogene vogelgriep betekent dat je kippen vaccineert voordat de ziekte in een regio aanwezig is. Gevaccineerde kippen zijn beschermd tegen ziekte door sommige varianten van hoog-pathogene vogelgriep.
- Waarom alleen maar sommige varianten? Dat komt omdat er twee subtypen van hoog-pathogene vogelgriep zijn (H5 en H7), en binnen die subtypen meerdere varianten. Tegen welke variant of varianten het vaccin bescherming biedt hangt af van de samenstelling van het vaccin.
- Preventieve vaccinatie een lange-termijn maatregel, die je dus jaar na jaar blijft volhouden. De rest van de pluimveeketen dient dus erop te worden aangepast. Is dat nodig?
- Ja, want momenteel worden kippen in Nederland (en de rest van de EU) niet gevaccineerd tegen hoog-pathogene vogelgriep, en andere landen weigeren om kippen die gevaccineerd zijn, of hun vlees of eieren, te importeren (Capua & Marangon 2003).
- Waarom? Gevaccineerde kippen hebben antistoffen tegen hoog-pathogene vogelgriep in hun bloed. Importerende landen twijfelen of die antistoffen komen door vaccinatie of besmetting. Ze zijn bang dat de kippen/vlees/eieren nog besmet zijn met virus, en dus stoppen ze met importeren.
- Een oplossing voor dat probleem is o.a. het gebruik van een vaccin dat (deels) andere antistoffen opwekt in gevaccineerde kippen dan een besmetting. Dat heet een DIVA-vaccin: ‘Differentiating Infected from Vaccinated Animals’. Dergelijke vaccins zijn er tegenwoordig.
- Kippen in Nederland zijn dus onbeschermd, en als hoog-pathogene vogelgriep op een kippenbedrijf komt, móeten volgens EU regels alle kippen op dat bedrijf gedood worden (EU/2020/687). Dat heet in diergeneeskunde-jargon ‘ruimen’. Een Engelse term voor ruimen is ‘stamping out’.
- Stamping out: Zoals men een savannebrand soms probeert te stoppen door met de voeten de eerste vlammen uit te stampen, zo probeert men verdere verspreiding van hoog-pathogene vogelgriep te stoppen door alle kippen op het eerste besmette bedrijf te doden.
- Een concentratiegebied waar veel grote pluimveebedrijven dicht bij elkaar zijn heet in Engels jargon ‘densely populated poultry area’ (DPPA). Dergelijke concentratiegebieden zijn er in Gelderland, Limburg, en Noord-Brabant (CBS 2021).
- In dergelijke concentratiegebieden is het ruimen van het eerste besmette bedrijf niet voldoende om verspreiding van hoog-pathogene vogelgriep te stoppen, want de andere bedrijven zijn te dichtbij en lopen teveel risico om besmet te raken (Backer et al. 2011).
- Er zijn dus extra maatregelen nodig. Één mogelijkheid is om behalve op het eerste besmette bedrijf, ook de kippen in de dichtstbijzijnde bedrijven (b.v. 1 km of 3 km omtrek) te doden. Dat heet ‘preventief ruimen’. Daarmee verminder je de kans dat het virus zich verder verspreidt.
- Een alternatieve mogelijkheid bij vaststelling van hoog-pathogene vogelgriep op het eerste besmette bedrijf, is zo snel mogelijk vaccineren van de kippen in de buurt (b.v. 3 km omtrek) van het eerste besmette bedrijf: ‘noodvaccinatie’.
- Die gevaccineerde kippen zijn minder bevattelijk voor besmetting, en—als ze toch besmet worden—scheiden ze minder virus uit. Daardoor verminder je de kans dat het virus zich verder verspreidt, wat bijdraagt om de uitbraak zo beperkt mogelijk te houden.
- Capua en Marangon (2003) bevelen noodvaccinatie aan als beleidsmaatregel wanneer hoog-pathogene vogelgriep (HPAI) optreedt op een pluimveebedrijf en dreigt te verspreiden in een concentratiegebied (high population density).
- Deze keuze hangt ook samen met de overweging, dat het ruimen van grote aantallen dieren als bestrijdingsmiddel vanuit ethisch oogpunt moeilijk te verantwoorden is (Capua & Marangon 2003; van Herten et al. 2019).
- In tegenstelling tot preventieve vaccinatie, is noodvaccinatie een korte-termijn maatregel, met een duidelijk eindpunt: wanneer de uitbraak over is. Daarom is voor noodvaccinatie geen herstructurering van de pluimveeketen nodig, en kan het sneller worden toegepast.
- Er is in 2011 een analyse gedaan wat de resultaten zouden zijn van verschillende combinaties van ruimen en noodvaccinatie op de tijdsduur van de uitbraak, de kosten van bestrijding, en het aantal geruimde bedrijven (Backer et al. 2011).
- De conclusies waren o.a. dat preventief ruimen de duur van de uitbraak verkortte, maar dat het totaal aantal geruimde bedrijven groter was; en dat noodvaccinatie de duur van de uitbraak verlengde, maar dat het kleinste aantal bedrijven geruimd en dieren gedood hoefde te worden.
- De directe financiële kosten plus daaropvolgende financiële verliezen van ruimen in 1 km omtrek, ruimen in 3 km omtrek, en noodvaccinatie in 3 km omtrek, waren vergelijkbaar, zowel voor gebieden met een hoge pluimveedichtheid als voor gebieden met lagere pluimveedichtheden.
- Noodvaccinatie is toegestaan binnen de regels van de EU. In de Europese Diergezondheidswetgeving. Er is zelfs een artikel (nummer 69) met de titel ‘Noodvaccinatie’ (EU/2016/429).
- Het meest aangewezen noodvaccin is wellicht het zogenaamde ‘rHVT-H5’ vaccin (Gardin et al. 2016). Het beschermt kippen en kalkoenen na één prik langdurig tegen ziekte, vermindert virusuitscheiding, en er kan onderscheid gemaakt worden tussen gevaccineerde en besmette dieren.
- Dit vaccin in de V.S. is geregistreerd en aangewezen als noodvaccin (USDA 2016). Echter, voor noodvaccinatie in Nederland zowel het vaccin als een vaccinatieplan van tevoren door de EU goedgekeurd dienen te worden, en zouden voldoende vaccindoses aangekocht dienen te worden.
- Noodvaccinatie van commerciële pluimveebedrijven in Nederland wordt in het Beleidsdraaiboek Aviaire Influenza (2013) beoordeeld als te arbeidsintensief, omdat elk dier handmatig een prik moet krijgen. Echter, het is onduidelijk hoe deze beoordeling tot stand is gekomen.
De Algemene Rekenkamer onthult in het rapport Focus op vogelgriep (juni 2023) waarom er in 2003 niet is overgegaan tot noodvaccinatie. ''Met de twee vaccins die indertijd voorradig waren, bleek het vaccinatieproces zeer arbeidsintensief. Ieder dier moest in de hand genomen worden. Bovendien was bescherming tegen de ziekte pas 3 weken na vaccinatie effectief. Daardoor werd getwijfeld of vaccinatie van vleeskuikens wel zinvol was gezien de slachtleeftijd van 5-6 weken. Bovendien zou noodvaccinatie betekenen dat producten van de gevaccineerde dieren niet meer konden worden afgezet in de EU, vanwege handelsbelemmeringen uit angst voor introductie van het virus door import.''
Nederland en Frankrijk kregen toestemming van de EU om in de periode 2006–2009 commercieel gehouden pluimvee met vrije uitloop, hobbydieren en vogels in dierentuinen op vrijwillige basis preventief te vaccineren, aldus de Rekenkamer. ''Dierentuinen hebben daar veel gebruik van gemaakt. Commerciële pluimveebedrijven kozen echter nauwelijks voor vaccinatie omdat ze hun producten moeilijker en tegen lagere prijzen konden afzetten – ook al gold er geen afzetverbod. Daarnaast was vaccineren van grote aantallen pluimvee zeer arbeidsintensief en zou de werking van een vaccin te veel tijd in beslag nemen om nog effectief te kunnen zijn tegen circulerende virussen.''
