door Tjalling Huisman
Vitaminen zijn voedingsstoffen (nutriënten) waarvan het lichaam maar zeer kleine hoeveelheden nodig heeft. Dat zegt niets over het belang ervan. Bij alle processen in het lichaam spelen een of meer vitaminen een belangrijke rol en bij tekorten kunnen allerlei gebrekverschijnselen ontstaan, variërend van vruchtbaarheidsproblemen, verhoogde gevoeligheid voor ontstekingen en aantasting van de ogen bij een gebrek aan vitamine A, tot en met kromgroei van de tenen van pluimvee bij een gebrek aan vitamine B2.
Veel boeken over diervoeding bevatten afbeeldingen van verontrustende afwijkingen als gevolg van vitaminegebrek en dat draagt bij aan de gedachte dat vitaminen veel aandacht vragen in de voeding. Dat is ook zo maar niet meer dan andere nutriënten.
Vitaminen kunnen we indelen in twee groepen. De in vet oplosbare vitaminen A, D, E en K vormen een groep en daarnaast de wateroplosbare vitaminen waartoe alle vitaminen van de B-groep (B1, B2, foliumzuur, biotine etc.) behoren en vitamine C.
Vetoplosbaar
Het onderscheid tussen beide groepen vitaminen heeft ook een praktische betekenis. Vetoplosbare vitaminen kunnen in het lichaam van het dier worden opgeslagen. Wanneer een dier meer binnenkrijgt dan het direct nodig heeft, slaat het de overtollige vitamines op. Een keerzijde van dit verhaal is dat de vetoplosbare vitaminen A en D bij langdurig toedienen zonder dat ze direct nodig zijn, kunnen leiden tot vergiftigingsverschijnselen. Ook in een grote overdosis zijn deze vitamines giftig (Vitamine D3, cholecalciferol, wordt ook wel gebruikt als rattengif).
Bij gebruik van supplementen die deze vitamines bevatten, is een nauwkeurige dosering (we hebben het dan vaak over hoeveelheden van minder dan een gram) echt noodzakelijk. Maar zelfs dan kunnen, als de rest van het rantsoen voldoende aanbod levert, bij het verstrekken van de aanbevolen dosering toch op lange termijn problemen ontstaan.
Wateroplosbaar
Van wateroplosbare vitaminen legt het lichaam, op een enkele uitzondering na, geen voorraad aan. Een overmaat verlaat met de urine het lichaam en vergiftiging met vitaminen uit deze groep is vrijwel onmogelijk. Veel vitaminen komen op een ander wijze dan via de voeding het lichaam binnen. Vitamine D3 wordt onder invloed van zonlicht (UVB straling) aangemaakt in de huid. Bij buitenuitloop is een deel van de behoefte dus al gewaarborgd. Grazers, zoals herkauwers, paarden en konijnen, maken normaal gesproken in het maagdarmstelsel zowel B-vitaminen als vitamine K aan. Dit gebeurt door de daar levende bacteriën.
Voer van een goede kwaliteit is een belangrijke bron van vitaminen. Commercieel geproduceerde voeders zijn ruim voorzien van toegevoegde vitaminen. Bedenk hierbij wel dat er niet voor niets een houdbaarheidtermijn op het voer staat. Na die datum kunnen opgegeven gehalten niet meer gegarandeerd worden. Vitamine E en veel B-vitaminen gaan eerder verloren als het voer verkeerd bewaard wordt. Zowel zonlicht, warmte als vocht leiden tot versnelde afbraak van vitamines. Ook goed hooi en andere ruwvoeders zijn rijk aan vitaminen. Hier geldt, hoe groener hoe beter. Goede ruwvoeders bevatten meestal een ruime hoeveelheid bètacaroteen wat in het lichaam wordt omgezet naar vitamine A en verder vitamine K en E.
Wanneer is een vitaminesupplement te overwegen?
• Aan het eind van het winterseizoen wanneer de kwaliteit van het ruwvoer zichtbaar is achteruit gegaan.
• Bij dubieuze kwaliteit ruwvoer. Maar vraag je dan wel af waarom je het gekocht hebt.
• Wanneer dieren zijn behandeld met antibiotica. De darmflora is dan ook aangetast en extra vitamine B en K kunnen de verminderde eigen productie opvangen. Gebruik dan alleen deze vitaminen, ze zijn niet giftig bij een overmaat en andere vitaminen worden niet in de darmen aangemaakt.
• Bij zeer jonge dieren is de darmflora vaak minder ontwikkeld. Ook hier kunnen extra B-vitaminen en K overwogen worden.
Voor alle duidelijkheid: zelfs in deze situatie is toevoegen van vitaminen vaak niet nodig. Meestal is supplementengebruik op z’n best geldverspilling en in het slechtste geval op termijn schadelijk. Een uitgebalanceerd rantsoen met kwalitatief goede voedermiddelen heeft geen extraatjes nodig.
