Varkens wroeten en laten weinig heel van hun varkenswei. Het ontstaan van een permanente modderpoel is te voorkomen door telkens een ander stukje weiland af te rasteren en door niet teveel varkens op een klein stukje grond te houden.
Als afrastering van de varkenswei is schrikdraad geschikt of een stevig houten hekwerk voorzien van schrikdraad. Varkens zijn slimme uitbrekers, maar vanwege hun gevoelige huid hebben zij veel respect voor een draad waar stroom op staat. Ze leren al gauw dat ze daarbij uit de buurt moeten blijven. Zit je in een gebied met wilde zwijnen? Hou daar dan rekening mee door contact met jouw varkens hoe dan ook te voorkomen. Een dubbele afrastering is noodzakelijk als er wilde zwijnen in het gebied aanwezig zijn. Een aangrenzende sloot is niet voldoende (zie Zwemmende varkens
. Alleen gaas is ook beslist onvoldoende. Gaas met een elektrische afrastering
is wel afdoende.
In de varkenswei hoort een ondiepe poel, waarin de varkens een modderbad kunnen nemen. Indien naast gras ook bloeiende planten in worden gezaaid biedt dit de dieren de mogelijkheid om zelf te kiezen wat ze eten. De selectie kan door de varkens zelf worden gemaakt op basis van smaak of voedingswaarde (zoals mineralenaanvulling).
Varkens worden steeds vaker ingezet als een natuurlijke ploeg of als bestrijder van bijvoorbeeld berenklauw. Ze hebben ook een functie als ''landschapsontwikkelaar''. Doordat ze in de grond wroeten ontstaan er kiemplekken voor andere soorten dan gras. Door te wroeten in vochtige bodem ontstaan er poelen die door kikkers en padden worden benut bij de voortplanting. Varkens dragen bij aan de verspreiding van planten en mossen. Transport van zaden, regeneratieve plantendelen en sporen geschiedt zowel via de snuit en de vacht, als in de maag. Kortom, ze leveren een bijdrage aan de biodiversiteit.
Varkens zijn intelligente dieren en kunnen op jonge leeftijd goed getraind worden in bepaalde gedragsgewoonten, bijvoorbeeld het weiden onder leiding van een hoeder of zelfs van een oude zeug. De moederzeug speelt een belangrijke rol in het leerproces van haar nakomelingen, bijvoorbeeld bij het afbakenen van het zoekgebied naar voedsel. Het is bekend dat varkens reageren op geluid dat hun eigenaar voortbrengt (bijvoorbeeld met een toeter). Ze laten zich van kilometers ver naar het hek roepen. Meestal komen ze dan allemaal. Zo hoeft de eigenaar het gebied niet in om zijn varkens te verzamelen, bijvoorbeeld voor het uitvoeren van controle, dekkingen, bijvoedering of behandeling met medicijnen.
Weidegang is goed voor varkens, zowel op gras- en grasklaverweiden, als ook op stoppelweiden, bladweiden van voederbieten en bosweiden. Kruidige weiden bevorderen bovendien de smakelijkheid van het vlees. Het weiden versterkt de weerstand, de gezondheid, de vruchtbaarheid, de levenskracht, de eetlust, de vleeskwaliteit, de huid, enzovoorts. Ook bevordert weidegang de opname van vitaminen en mineralen. Bij weinig voerderwaarde, of een te nat weiland, moeten de varkens uiteraard naar binnen worden gehaald, om schade aan de bodem te beperken.
Het is een goede gewoonte om de weiden in percelen in te delen, zodat deze door uitscharing weer kunnen herstellen. Het is dus belangrijk om voortdurend ook de kwaliteit van de (bos-)weide in de gaten te houden. Dragende zeugen en lopers hebben op een goede weide geen extra voeding nodig, maar biggen moeten bijgevoerd worden met granen en eiwit. Ook mestvarkens komen tekort als ze alleen worden geweid, zowel aan energie als aan eiwit. Bij het weiden in bossen in de herfst tijdens de “mast” hebben varkens de neiging om extra stevig te gaan wroeten. Dat komt, omdat die overmaat aan eikels en beukennootjes de eiwit- en mineralenbalans (vooral kalk) verstoort. Door het wroeten naar wortels en insecten nemen zij dan extra kalk en eiwit op. Vroeger werd dat wroeten tegengegaan door de varkens een neusring in te doen. Dat past echter niet bij een moderne zorg voor het dierenwelzijn. Het is daarom bijzonder belangrijk dat de varkenshouder er steeds op let om een uitgekiende aanvulling van bijvoedingsproducten samen te stellen met voldoende vitaminen en mineralen. Bijvoeren is in het belang van de gezondheid van de varkens. *)
Ook worden varkens ingezet om het gesprek aan te gaan over de herkomst van vlees. Voor houders van varkens die hun dieren in de openbare ruimte hebben lopen of in een weitje dat grenst aan een woonwijk, is het geven van voorlichting aan omwonenden van groot belang voor de acceptatie van de dieren. In dat soort situaties luistert het ook nogal nauw dat de juiste voorzieningen worden getroffen.
- Leg door middel van een voorlichtingsbord uit waarom de varkens buiten worden gehouden
- Maak daarbij ook gebruik van de lokale media
- Geef aan om wat voor soort varkens het gaat en wat hun behoeften zijn
- Zorg voor een goede, dubbele afrastering waar de varkens niet doorheen kunnen en die wilde zwijnen op afstand houdt
- Varkens nemen graag een modderbad, maar als er in een weitje geen droog stuk grond meer te vinden is, dan tast je hun welzijn aan
- Haal de varkens bij vorst uit een omgeploegde wei vol met stoppels en kuilen
- Verdeel de varkenswei in verschillende stukken, zodat je ze geregeld naar een nieuw stuk kunt verplaatsen
- Plaats een of meerdere schuilhutten op een droge plek
- Geef de varkens geregeld vers stro
- Zorg voor een drink- en eetbak op een droge plek
- Haal geregeld de varkenspoep uit de wei, vooral als je niet van een al te groot stuk gebruik maakt en pies en poep met elkaar in contact kunnen komen (de vaste mest kun je composteren)
- Voorkom dat passanten de varkens kunnen voeren
Geschikte planten voor in de uitloop
Varkens zijn dol op varkensgras. Het eten van deze plant kan onder meer gunstig zijn voor hun huid- en slijmvliezen, haren en klauwen. Andere planten met vergelijkbare inhoudsstoffen zijn weegbree, grote klis en phacelia; de eerste twee kunnen net als varkensgras goed tegen betreding en verstoring
Makkelijke uitloop-planten die zowel medicinale als voedingswaarde hebben zijn madeliefje, zilverschoon, melkdistel en akkerkool. Planten die daarnaast de dieren de mogelijkheid geven om lekker gezonde wortels op te graven en op te eten zijn aardpeer, grote klis, teunisbloem, paardenbloem, cichorei en berenklauw. Zij zorgen onder andere voor verbetering van darmflora en spijsverteringsactiviteit.
Varkens zullen hun favorieten onder de aanwezige planten juist opgraven en opeten, daar moet rekening mee gehouden worden, bijvoorbeeld door gedeeltes tijdelijk buiten bereik van de dieren opnieuw in te zaaien. Als de uitloop voldoende nat is (modderplas) kan zich wellicht waterkers, moeraskers, watermunt, kattenstaart of zeepkruid een tijd handhaven, planten waardoor de infectiedruk verlaagd wordt.
Plaats voor schaduwrijke plekken in elk geval ook wat bomen in de varkenswei, zodat de varkens bij warm en zonnig weer toch buiten kunnen liggen.
Takken en eikels voor varkens
Vrijwel alle dieren, ook varkens, knagen graag aan wilgentakken: dat is ontstekingsremmend (natuurlijke aspirine). Snoeisel kan als speel- en knaagmateriaal in de uitloop worden gegooid. Ook berkentakken zijn geschikt. Eikels werden vroeger in de herfst veel aan varkens gevoerd, daarnaast ook eikenbast (jonge takken) en (minder vaak) blad. Hier heeft het looizuurgehalte een medicinaal (antidiarree) effect. Geef de varkens echter alleen rijpe, bruine eikels en geen onrijpe groene eikels.
Zaden voor een kruidenweide:
Salad buffet, zaaien in uitloop, 4 grassen; 7 klavers (o.a. esparcette) en chicorei, pimpernel, duizendblad, peterselie en smalle weegbree. Leverancier: Pure Graze Multimengsel 2 of zelf samengesteld gras/inheemse kruiden, zaaien in uitloop, 15 kruiden, o.a. Alexandrijnse klaver, esparcette, phacelia, boekweit, mosterd, kummel, goudsbloem, rettich.
Tips voor een duurzame varkenswei
Op volledig omgewroete varkensweides vol varkensdrollen wil geen gras meer groeien. Bovendien is het slecht voor het milieu. Varkenshouders kunnen de kwaliteit van hun wei verbeteren door een goede afstemming van stal, uitloop en weide.
Onderzoekers van Wageningen UR Livestock Research onderzochten de (milieu)consequentie van weidegang van zeugen in de biologische varkenshouderij. Vooral de hoeveelheid geproduceerde mest en urine in de weide blijkt daarbij bepalend. Ook voor de kleinschalige varkenshouder kunnen de aanbevelingen uit het rapport interessant zijn.
De varkenshouder, zeggen de onderzoekers, kan sturen in de hoeveelheid mest die in de weide terechtkomt. Door een flink gedeelte tussen slaapplaats en wei te verharden en daarmee de afstand naar de wei te vergroten, zal het varken vaker op die verharding mesten. De mest is daar makkelijker op te ruimen en de weide blijft schoner.
Door tussen die verharding en de wei ook nog eens een wroetplaats van zand en/of modder te maken, zal het varken vooral daar gaan wroeten en minder in de rest van de wei. Het voorkomen van het volledig omwroeten van de weide is in de eerste plaats belangrijk omdat een kale wei het varken geen voeding meer geeft. Maar ook uit milieu-oogpunt is wroetbeperking verstandig. Als er geen gras of ander groen meer in de wei staat, kan er ook geen opname van mineralen uit de varkensmest plaatsvinden. Dat betekent een hogere uitstoot van schadelijke stoffen in de bodem.
Wie lief wil zijn voor het milieu, maar varkens heeft die het wroeten in de wei echt niet kunnen laten, kan ook kiezen voor de aanplant van 'energiegewassen', zoals bijvoorbeeld wilgen, langs de weide. Die nemen de meststoffen wel op. Bijkomend voordeel is dat de varkens al na enkele jaren kunnen profiteren van de beschutting en schaduwwerking van de bomen.
Mogelijkheid tot ophokken van varkens
Het is goed, nuttig en verantwoord om varkens zoveel mogelijk buiten te laten zijn. Maar een goed buitenverblijf kan niet zonder een goed binnenverblijf. Zorg ervoor dat de varkens kunnen kiezen tussen binnen of buiten. En hou er rekening mee dat in geval van een besmettelijke dierziekte de varkens ''opgehokt'' kunnen worden. Varkens hebben een droge en ruime stal nodig, met volop stro waar ze op kunnen rusten. De grootte van de stal is afhankelijk van de grootte van het varken.
*) Zwijnen en varkens in het bos Advies aan het praktijknetwerk: "Het varken als landschapsontwikkelaar" Klaas van Dort en Monica Commandeur Februari 2011
Meer over huisvesting:
Gerelateerde onderwerpen:
Terug naar:
