In de zomer nemen varkens graag een modderbad om af te koelen. Dit wordt ook wel ''zoelen'' genoemd. Varkens zijn namelijk slecht in staat hun eigen lichaamstemperatuur te regelen. Ze hebben bijna geen zweetklieren. Bij hoge buitentemperaturen kunnen varkens het al gauw te warm krijgen. Hun geringe haarbedekking maakt ze bovendien extra gevoelig voor zonnebrand. Door te zoelen in het modderbad raken ze hun lichaamswarmte weer kwijt. Ook vormt de modder een beschermend laagje tegen parasieten.
Zoelen is een natuurlijk gedrag van varkens dat algemeen waargenomen kan worden bij verwilderde varkens en bij wilde zwijnen. Er zijn ook aanwijzingen dat zoelen een functie kan hebben in geurmarkering en seksueel gedrag. Daarnaast kan zoelen door varkens worden vergeleken met stofbaden door kippen: het is een teken van positief welzijn. Vele diersoorten zoelen, inclusief neushoorns, olifanten, tapirs, runderen (bijv. de Amerikaanse bizon) en herten. (2)
Als een varkensbuitenverblijf geen modderbad, zwembadje of schaduwplek heeft, zullen de varkens bij hitte in hun eigen mest gaan liggen rollen om af te koelen.
Varkensonderzoeker Marc Bracke (zie ook bijlage) heeft alle literatuur over zoelen en modderbaden op een rij gezet en komt tot een beschrijving van het ideale modderbad:
Lokatie en grootte modderbad
Idealiter moeten modderbaden tweemaal zo groot zijn als het aantal varkens, geschikt voor zowel gezamenlijk zoelen (inclusief de onderdanige dieren) als voor het individueel zoelen. Gemakkelijke toegang voor alle dieren is belangrijk en kan bijv. verkregen worden door een centrale locatie voor de modderpoel. Het modderbad is bij voorkeur niet te diep en heeft in elk geval een gedeelte waar modder en water niet verder reiken dan tot het ellebooggewricht. Varkens moeten hun gehoorgangen boven het water/modderoppervlak kunnen houden. Om water in het modderbad te houden, kunnen modderbaden het beste liggen op laaggelegen, natte delen van het varkensverblijf.
Natuurlijke modderbaden leggen varkens zelf aan in gebieden met vochtige aarde. Het zijn kuilen gevuld met modder, maar ook met water. Ze worden gemaakt door het luieren, rollen en wroeten van de varkens. Modderbaden moeten eruit zien als een vijver en niet slechts dikke modder bevatten. Modder is beter dan water voor het geven van verkoeling. Een ideale modderpoel moet een dikke laag modder op het lichaam achterlaten wanneer het heel warm is.
Temperatuur van het modderbad
Idealiter moeten modderbaden altijd beschikbaar zijn, omdat ze (waarschijnlijk) worden gebruikt bij alle temperaturen, afhankelijk van variabelen zoals ziekte , oestruscyclus (aangezien zeugen meer zoelen wanneer ze berig zijn) en bij warmteproducerende activiteiten.
Verschillende publicaties stellen enigszins verschillende temperaturen voor waarbij een modderbad beschikbaar zou moeten zijn. Die temeraturen varieren van 15 tot 21 graden en hoger. Wilde zwijnen zoelen ook bij koudere temperaturen en tijdens regen. Ook gedomesticeerde varkens zoelen incidenteel bij zeer lage temperaturen (rondom het vriespunt. Sommige auteurs geven aan dat modderbaden in de schaduw moeten liggen, anderen bevelen schaduw aan gedurende heel heet weer. Bij een vochtig klimaat zou een modderbad vanaf ongeveer 21 C beschikbaar moeten zijn, en moet het al vanaf ongeveer 27 C in de schaduw liggen.
Een modderbad zou koel moeten zijn tijdens warm weer en idealiter (puur voor dierenwelzijn) misschien zelfs wel verwarmd tijdens minder warm weer (een ondiepe modderpoel in de zon kan de voorkeur hebben van de varkens in het voorjaar, wanneer het warm begint te worden en varkens risico lopen op zonnebrand). Tijdens erg heet weer kan de instroom van vers water ook helpen om te voorkomen dat de randen van het water erg heet worden.
Een laatste opmerking: Het is belangrijk voor varkens om ook toegang te hebben tot een droge en comfortabele ligplaats (waarbij het modderbad er dus niet voor mag zorgen dat het hele hok nat wordt).
Gedraging in relatie tot zoelen
Varkens moeten kunnen graven en wroeten in modder voordat ze de poel ingaan. De ‘perfecte’ poel komt tegemoet aan verschillende gedragsbehoeften die afhankelijk zijn van de omgevingstemperatuur (staan in koel water wanneer het een beetje warm is; zitten; rollen, zichzelf onderdompelen wanneer het nog warmer wordt.
Een ideale modderpoel staat verschillende veranderingen van lichaamshouding toe en biedt doorvoor ook voldoende grip. Idealiter is een modderbad de hele dag beschikbaar, in ieder geval ook direct na het vreten. Varkens zoelen verschillende keren per dag. Andere gedragingen die specifiek aan zoelen gerelateerd zijn hebben te maken met lichaamsverzorging / comfort gedragingen.
Lichaamsverzorging
Schuurpalen zijn beschikbaar nabij de modderbaden en op andere plaatsen in de omheining. Dit omvat mogelijkheden voor verschillende manieren van schuren (anogenitaal; zijdelings; kopschuren). Hiervoor kan een boom en een steen nabij het modderbad voldoende zijn. Schuurpalen die uitgebreid gebruikt zijn vertonen tekenen van modder op de palen tot op een hoogte van het grootste dier in de groep. Pijnbomen met een diameter van minder dan 15 cm lijken de voorkeur te hebben onder natuurlijke omstandigheden.
Hygiëne van het modderbad is belangrijk. Idealiter zou een modderbad geen excrementen moeten bevatten die de varkens kunnen opnemen. Anders is desinfectie belangrijk. Het zou varkens toegestaan moeten zijn om te mesten en te urineren nabij of misschien zelfs in het modderbad.
Om te voorkomen dat besmet water wordt opgenomen zou vers water beschikbaar moeten zijn in of nabij het modderbad, bijv. door het druppelen/instromen van vers water in het modderbad.
(1) Natuurlijk gedrag van varkens, RDA juni 2006
(2) Zoelen van varkens en implicaties voor dierenwelzijn, Marc Bracke, augustus 2010
Gerelateerde onderwerpen:
Terug naar:
