Waardig afscheid bij cremeren van paarden

door Jinke Hesterman

Het cremeren van paarden was tot 2004 wettelijk niet toegestaan. Paarden waren geen huisdieren, maar slachtvee en vielen onder de destructiewet. Mede dankzij de inspanningen van Ank van der Arend, oprichtster van het eerste dierenuitvaartcentrum van Nederland met vestigingen in Stompwijk en Roermond, is deze wet aangepast. Paardeneigenaren kunnen hun dieren sindsdien aanmerken als huisdier en laten cremeren.

In Roermond beschikt SHCN dierenuitvaartcentrum over een oven van 2.20 m lang en 1,60 m breed. Groot genoeg voor paarden met een stokmaat van maximaal 1,65 m en een gewicht tot 600 kilo. Het is hier al enige tijd mogelijk paarden te laten cremeren. Sinds kort is de vergunning definitief goedgekeurd en heeft de crematie van paarden de volledige instemming van Algemene Inspectie Dienst en Voedsel en Waren Autoriteit.

SHCN dierenuitvaartcentrum krijgt op dit moment gemiddeld twee tot drie paarden per week aangeboden. Dat lijkt weinig. Onbekendheid en de kosten dragen ertoe bij dat eigenaren van paarden nog niet op grote schaal gebruikmaken van deze mogelijkheid. ‘’We zijn ermee begonnen, omdat we toch steeds aanvragen binnen krijgen’’, vertelt Ank van der Arend. ‘’Mensen willen niet dat hun paard in een grijper of bij de slager belandt. Daarvoor is de binding met het dier veel te groot.’’

Trailer
Het dierenuitvaartcentrum haalt de paarden met een speciale trailer op. Het is mogelijk het paard in de trailer te laten inslapen. Hengsels voorkomen dat het dier verkeerd valt. Dat is vooral van belang voor de wat grotere paarden. Kleinere dieren kunnen ook op hun vertrouwde plek inslapen. De wagen kan immers een heel eind in de buurt komen en beschikt over een lange takel die, bevestigd aan een groot stuk zeil, het paard langzaam de trailer in trekt.

Zo zien we op een ochtend hoe de pony Lucky, ruim een uur nadat hij is ingeslapen, in de paardenwei ligt te wachten op vervoer. Janny Mast heeft besloten tot euthanasie omdat Lucky al geruime tijd leed aan hoefbevangenheid. Van alles hebben ze geprobeerd, maar genezing bleek niet meer mogelijk. Omdat Lucky steeds meer pijn kreeg, was het moment gekomen om hem te laten inslapen. Een uitgebreide zoektocht op internet bracht Janny Mast in contact met SHCN dierenuitvaartcentrum in Roermond. “Het contact was gelijk goed’’, vertelt ze. ‘’Er sprak gevoel uit.’’

Karel van der Sluizen van het dierenuitvaartcentrum draait de trailer rustig de wei in. De eigenaresse van Lucky en haar twee dochters krijgen alle gelegenheid om voor een laatste keer afscheid te nemen. Dan draait hij Lucky samen met de twee dochters op het zeil en glijdt het dier over het gras richting trailer.
’’Dat gaat heel goed zo’’, vindt Janny Mast. Ze heeft er vrede mee en hoopt dat meerdere paardeneigenaren op het idee komen hun dier een waardig afscheid te geven.

Respectvol
We rijden mee met Lucky naar Roermond. Janny Mast en haar dochters blijven achter. Het gebeurt wel dat eigenaren mee komen, vertelt Ank van der Arend. ‘’Mensen moeten doen wat hun gevoel ze ingeeft. Het gaat er uiteindelijk toch om dat ze er getroost uit komen. Dat kan alleen als ze merken dat we respectvol met hun dier omgaan. Ik wil ook niet dat ze met twijfel blijven zitten. Ze mogen kijken als het paard in de oven ligt. Maar ik moedig dat niet aan en waarschuw ze als ze toch willen kijken. Het is wel de laatste herinnering die je aan je paard hebt. Misschien kun je dat maar beter niet zien.’’

Eenmaal bij het dierenuitvaartcentrum rijdt Karel van der Sluizen de trailer voor het gedeelte waar zich de ovens bevinden. Lucky ligt nog in dezelfde positie als bij vertrek. Met behulp van het zeil en de takel schuift Van der Sluizen de pony op een beweegbaar en verrijdbaar plateau en duwt hem de ovenruimte binnen. Daar zal hij de volgende dag worden gecremeerd. Zijn as gaat terug naar de plek waar hij vandaan komt en zal worden uitgestrooid over de wei.

In de ontvangstruimte voor de gasten neemt Ank van der Arend de honneurs waar. Daar vertelt ze tegen de achtergrond van een vitrine vol urnen, dat al haar medewerkers zijn ingesteld op een warm medeleven. ‘’Je kunt emoties niet zomaar even afdoen’’, zegt ze. ‘’Daar ben je verantwoordelijk voor. Mensen nemen vaak niet alleen afscheid van hun huisdier. Op zo’n moment komt er allemaal pijn uit. Het is belangrijk dat we daar de tijd voor nemen.’’

Ze verwacht dat de belangstelling voor de crematie van paarden langzaam zal groeien. Het was in het begin met honden en katten ook minimaal, herinnert ze zich. Nu staat er in Roermond een hypermodern dierenuitvaartcentrum met computergestuurde ovens en zijn er plannen voor nieuwbouw in Nootdorp. Daar zal een grote oven komen, met een diepte van vier meter en een lengte van twee tot drie meter. Uiteindelijk alle soorten paarden, ook de zware trekpaarden, moeten daar gecremeerd kunnen worden. Het moment komt immers dichtbij dat voor steeds meer paarden een andere bestemming nodig is, aangezien ze lang niet allemaal meer de voedselketen in mogen.

Gezelschapsdier
Paardeneigenaren moeten sinds 2004 aangeven of hun dier de status van gezelschapsdier of slachtdier heeft. Op het moment dat het paard voor het eerst medicijnen krijgt toegediend, moet dit in het paspoort worden vermeld. Hierdoor weet een dierenarts bij behandeling of hij het toegediende medicijn in het paspoort moet aantekenen. Van slachtdieren moet hij immers alle medicijngebruik noteren. Voor een dier dat niet geslacht wordt, hoeft dat niet.
Door deze constructie kunnen paarden die eenmaal gezelschapsdier zijn, nooit meer veranderen in slachtdier (omgekeerd kan overigens wel). Hierdoor zou het aantal paarden dat bij de slacht eindigt wel eens drastisch kunnen verminderen. Vooral voor de eigenaren die gruwen van het idee dat hun paard eindigt bij de destructie, wordt het crematorium, meer dan nu, een alternatief.
SHCN dierenuitvaartcentrum Roermond, Olympialaan 10, 6042 JZ Roermond, tel. 0800-74 26 000. .
In België kunnen paarden worden gecremeerd bij Cremanima, 32 rue de la Spinette à 5140 Sombreffe, Wallonië.

Slachthuizen ingesteld op stijlvol afscheid
Menig paard gaat al op jonge leeftijd naar het slachthuis, omdat het vanwege blessures niet meer bereden kan worden. De gemiddelde leeftijd van paarden die bij de slager terecht komen, ligt rond de zeven jaar. De meeste slachthuizen hebben een aparte paardenslachtdag.

Ondanks de grote aantallen dieren die worden aangeboden, zijn ook slachthuizen ingesteld op een stijlvol afscheid. Ze werken desgevraagd op afspraak, voorkomen dat de paarden achteraan in de rij van het slachtvee moeten aansluiten en de eigenaar kan zich er desnoods zelf van vergewissen dat het paard niet nodeloos pijn lijdt. Paardenliefhebbers die hun dier op deze manier al eens hebben weggebracht, adviseren erbij te blijven, al is het maar om te voorkomen dat de paarden worden opgekocht. Er zijn legio verhalen in omloop over malafide handelaren die op paardenslachtdag hun slag slaan.

Veel liefhebbers kiezen nog altijd voor de slager omdat dit de snelste methode zou zijn om het dier af te maken. Een behendige slager zorgt ervoor dat een paard met behulp van een schot met een slagpin in een keer dood is. Sommigen willen dat het paard eerst een kalmerende injectie krijgt.

Euthanasie lijkt een zachtere dood tot gevolg te hebben, maar ook over deze methode zijn treurige verhalen in omloop: paarden zouden niet direct dood zijn en pijn lijden, zonder dat ze dit kenbaar kunnen maken. Vooral het middel T61 is omstreden, wanneer het zonder narcosemiddel wordt toegediend. Eutha 77 daarentegen wordt alom gezien als het beste medicament om het paard te laten inslapen. Het is officieel een verdovingsmiddel. De injectie levert snel een diepe slaap op.  Euthanasie heeft echter als nadeel dat het paard veelal in de eigen stal of op eigen erf moet inslapen en paardeneigenaren zien op tegen het gesleep met een dood dier.

Overigens heeft de Rendac, het destructiebedrijf dat als enige dode paarden mag ophalen en vernietigen, voor paarden een speciale ophaalservice. Hierbij wordt het overleden paard of pony op een afgesproken tijdstip uit de wei of bij de stalingang opgehaald met een speciaal ingerichte paardentrailer. 

De slager is vergeleken daarmee de goedkoopste oplossing. Sterker nog: de slacht levert geld op. Cremeren is een stuk duurder. SHCN dierenuitvaartcentrum hanteert diverse tarieven, afhankelijk van het gewicht van het paard.

Dood van een paard, een traumatische gebeurtenis
De dood van een paard kan voor de eigenaar een traumatische gebeurtenis zijn. Mensen die veel tijd met een paard doorbrengen, hebben niet alleen verdriet omdat het paard er niet meer is, maar ook omdat hun dagelijkse omgang met het dier ophoudt te bestaan, aldus Nynke Endenburg, toegevoegd wetenschappelijk medewerkster bij de vakgroep Geneeskunde voor Gezelschapsdieren in Utrecht.
Endenburg deed onderzoek naar eigenaren die hun paard hebben laten euthanaseren. De gemiddelde leeftijd van de paarden was vijftien jaar en de meest genoemde reden voor euthanasie was kreupelheid. Gemiddeld besteedden de eigenaren twee tot drie uur per dag aan het paard.
Het bleek dat de meeste ondervraagden bij de euthanasie aanwezig wilden zijn. Een goede uitleg van de dierenarts over de gang van zaken is heel belangrijk. Zo kan het paard hard neervallen en zelfs nog bewegingen of geluid maken. Een schokkende ervaring voor iemand die daar niet op voorbereid is.

De meeste paarden gedroegen zich heel rustig tijdens de euthanasie. Het merendeel had van tevoren een spuitje gekregen om rustig te worden. Het overgrote deel van de eigenaren vond de euthanasie meevallen en maar liefst negentig procent was tevreden over het verloop van de euthanasie.

De ondervraagden mochten een cijfer (van 0 voor weinig tot 10 voor zeer veel verdriet) geven om hun gevoelens uit te drukken tijdens de eerste drie dagen nadat het paard dood was. Het gemiddelde cijfer was 8,5. De gemiddelde rouwperiode duurde 4,4 maanden. Op het moment dat het onderzoek liep, had ruim de helft van de ondervraagden het verdriet verwerkt. Steun uit de omgeving bleek zeer belangrijk te zijn. Helaas stuitten veel eigenaren op onbegrip en konden alleen familie en goede vrienden het verdriet begrijpen.

Er was duidelijk behoefte aan begeleiding van het rouwproces: 69 procent waardeert het als de dierenarts nog even blijft om na te praten, 67 procent waardeert het als de dierenarts aankondigt dat hij over een paar dagen nog eens opbelt om eventuele vragen te beantwoorden en 22 procent waardeert een condoléance kaartje. Een dierenarts die dergelijke zorg aan de eigenaar verleent, werd door 66 procent van de eigenaren als een ‘betere’ dierenarts bestempeld.