Landelijk kennisnetwerk van houders van boerderijdieren

Waar komen vogelgriepvirussen H5N8 en H5N1 vandaan?

Ingediend door jinke op 31 mei 2022 - 08:41
 
Van oudsher dragen wilde watervogels uitsluitend ongevaarlijke, laagpathogene vogelgriepvirussen bij zich. Gevaarlijke hoogpathogene vogelgriepvirussen kwamen helemaal niet voor in de natuur. De hoogpathogene virussen zijn ontstaan in de intensieve pluimveehouderij (kippen, eenden, ganzen). Het zijn mutaties van laagpathogene virussen die de intensieve veehouderij zijn binnengekomen door contact tussen wilde watervogels en gehouden pluimvee. In totaal hebben zich voor zover bekend de afgelopen 50 jaar 39 ''conversies'' van laag- naar hoogpathogeen voorgedaan, waarvan 37 in de intensieve pluimveehouderij. Zo is het H5N8 - Goose/Guangdong - virus in 1996 ontstaan in een ganzenhouderij in een pluimveedicht gebied in China. In Nederland is in 2003 in de intensieve pluimveehouderij het hoogpathogene H7N7-virus ontstaan. Dat is destijds onder controle gekregen door zeer grootschalige ruimingen: er zijn toen 30 miljoen kippen, eenden etc. gedood. Het H5N1-virus dat sinds 2021 zeer veel gehouden en ook wilde vogels het leven heeft gekost, is al zo ver verspreid dat het waarschijnlijk niet meer onder controle is te krijgen. De pluimvee-industrie kan zich op de lange termijn beschermen door bedrijven kleiner te maken, weg te halen bij waterrijke gebieden en concentraties van bedrijven ongedaan te maken. Op de korte termijn is vaccinatie noodzakelijk.
In de zomer van 2016 werd melding gemaakt van H5N8 uitbraken in wilde vogels rond het Uvs Nuur meer op de grens van Mongolië en Rusland. In de laatste 10 jaar zijn dergelijke meldingen meerdere malen een voorbode geweest voor verspreiding van HPAI virussen via wilde vogels naar Europa, India en Afrika.

In India, Hongarije, Polen, Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland zijn in het najaar van 2016 wilde vogels met H5N8 aangetroffen. In Duitsland gaat het om vogels, o.a. kuifeenden, in het gebied rond de ‘Plöner See’ en bij de Bodensee. In Hongarije is daarnaast op 27 oktober 2016 H5N8 op een kalkoenenbedrijf vastgesteld. Daarnaast is er veel activiteit van trekvogels richting het westen van Europa is gesignaleerd. De vindplaatsen in met name Polen en Noord-Duitsland sluiten aan bij deze informatie.

In Nederland zijn in november 2016 de eerste dode vogels (m.n. kuifeenden en futen) gevonden rond de Gouwzee, het Veluwemeer en in Rotterdam. Het ging om zeer grote aantallen dode wilde vogels. In zoverre wijkt het type mogelijk af van het virus dat in 2014 voor uitbraken in Nederland zorgde. Toen werd het virus in het wild slechts bij enkele smienten aangetroffen. In Duitsland werd het aangetroffen in enkele wintertalingen. Uit de analyse van het toenmalige ''Nederlandse'' virus is gebleken dat het veel overeenkomsten had met het virus dat is aangetroffen bij twee Koreaanse uitbraken en een Japanse uitbraak. Daarmee staat vrijwel vast dat het virus uit die contreien afkomstig is en via overdracht die heeft plaatsgevonden in Mongolië en Rusland naar West Europa is gekomen.

Mutatie hoogpathogeen ontstaat in intensieve pluimveehouderij
Ook in 2020 is het hoogpathogene H5N8 geïntroduceerd door wilde vogels. Uitbraken bij pluimveebedrijven gingen gepaard met de vondst van talrijke dode en zieke vogels langs de Wadden, in Groningen, Friesland, Utrecht, Noord Holland en Noord-Brabant. Hoogleraar Thijs Kuiken van Wageningen Universiteit heeft een studie gemaakt van H5N8. Hoogpathogene vogelgriepvirussen ontstaan uit laagpathogene virussen door een mutatie, aldus Kuiken. Deze mutaties worden vrijwel uitsluitend voor in intensieve pluimveehouderijen. H5N8 stamt af van het H5N1 virus (A/Goose/Guangdong/ 1/1996). Sinds 1996 is het hoog-pathogene H5N1 virus endemisch geworden in pluimvee populaties in verschillende landen in Azië. Het heeft zich destijds in de regio langzaam verspreid via de handel in pluimvee.

In 2005 gebeurde er iets ongewoons, aldus Kuiken. Het virus verspreidde zich via wilde vogels, die geïnfecteerd waren geraakt door besmet pluimvee. Dat was ongewoon, want kippen dragen normaal helemaal geen vogelgriep bij zich, Gewoonlijk verspreiden wilde vogels alleen laagpathogene virussen, hoogpathogene vogelgriep kwam helemaal niet voor de in de natuur. Maar dit keer bleek een ganzenhouderij besmet en vandaaruit zijn heel veel varianten ontstaan. Een ervan bleek in staat om over te gaan van pluimvee naaer wilde vogeles Die gingen er met het hoogpathogene H5N8 vandoor. Besmette wilde vogels kunnen in het trekseizoen het virus aan elkaar doorgeven en zo kan het virus zich over grote afstanden verspreiden. Zo kan het uiteindelijk ook in Nederland terecht komen.

In 2016/2017 beleefde Europa de tot dan grootste uitbraak ooit. Sindsdien duikt het virus jaarlijks op, met veel sterfte onder pluimvee en wilde vogels. Het vormt nog steeds een risico voor onze gezondheid. ''Met wat we nu weten over het ontstaan en verspreiden van hoogpathogene virussen is het aannemelijk dat veel dicht op elkaar gepakte dieren en grote, dicht bij elkaar gelegen bedrijven dat risico vergroten'', aldus Kuiken. 

Introductie van een nieuw H5N1-virus
In oktober 2021 treden besmettingen op met het H5N1 virus. Opmerkelijk is dat er niet alleen meer dode wilde watervogels worden gevonden, maar ook andere soorten zoals roofvogels, tureluurs en meeuwen. Het virus H5N1 is in 2021 ook aangetroffen in wilde zoogdiersoorten, zoals de vos en de otter. Het blijkt dat in Noord-, Centraal-, Zuid- en Oost-Europa vanaf oktober 2021 een nieuw H5N1-virus is geïntroduceerd. Ook dit virus zou door trekvogels zijn meegenomen. Volgens Wageningen Universiteit hebben de recente HPAI H5N1 virussen nieuwe PB2, PA en NP gen segmenten verkregen. Een virus met dezelfde genetische samenstelling werd eind september 2021 aangetoond in Saratov, Rusland. Een stad aan de Wolga, op 700 km ten zuidoosten van Moskou,
De besmettingen zijn in grote delen van Europa zijn talrijk. Het Duitse Friedrich Loeffler Instituut spreekt eind 2021 over de grootste uitbraak ooit.

Kaart H5N1

EFSA, scientific report 20 december 2021: All viruses (including two cases identified in 2019) belonged to clade 2.3.2.1a and sequences from all segments clustered together with a similar set of other Bangladeshi virus isolates present during the same time period of sample collection, suggesting emergence from endemic strains circulating in Bangladesh. (efsa.europa.eu/sites/default/files/2021-12/AI%20Report%20XVIII_draft_published.pdf)

Volgens Wageningen Universiteit behoort het H5N1 virus dat in oktober 2021 in ons land is geïdentificeerd tot H5 clade 2.3.4.4b. De virussen zijn verwant aan HPAI H5 virussen die eerder uitbraken hebben veroorzaakt, sinds 2016. Wilde vogelpopulaties in Noord-Europa hebben mogelijk als gastheer gediend van het van pluimvee afkomstige 2.3.4.4b HPAI. H5N8- en H5N1-virussen circuleerden gedurende meer dan een jaar voorafgaand aan hun heropleving in de vroege winter van 2020 en 2021. Aangetoond is dat lokale uitbreiding van HPAI H5 plaatsvond in de Nederland tijdens de heropleving van 2016/17.

De huidige HPAI H5N1 virussen in Nederland zijn niet verwant aan de zoönotische Aziatische H5N1 stammen die mensen kunnen infecteren. ''Het risico voor de mens voor besmetting met de nieuwe H5N1 virussen wordt door het RIVM ingeschat als laag. Wel wordt aangeraden om contact met dode (wilde) vogels te vermijden.'' Er zijn besmettingen gemeld bij diverse zoogdiersoorten.

Het H5N1-virus heeft zich inmiddels wijd verspreid onder wilde vogels. De snelheid waarmee het virus zich verspreidt, baart experts grote zorgen. Ian Barr, adjunct-directeur van het griepcentrum van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in het Doherty Institute in Melbourne, Australië: "Deze virussen zijn als tikkende tijdbommen. Af en toe infecties zijn geen probleem - het is de geleidelijke verbetering van de functie van deze virussen die de echte zorg is''. (Nature, 26 mei 2022)

Holistische aanpak nodig
Volgens ​​o​​nderzoekers is een holistische benadering nodig die rekening houdt met hoe vogelgriep zich verspreidt via wilde vogels, pluimvee en mensen. Samenwerking tussen onderzoekers op het gebied van volksgezondheid en diergezondheid is van vitaal belang om overdracht van virus op mensen op te vangen. Daarbij wordt steeds vaker benadrukt dat concentratie van grote aantallen pluimvee moet worden tegengegaan. "Als we dit bij pluimvee onder controle krijgen, beheersen we dit bij mensen, en waarschijnlijk ook bij wilde vogels", zegt Michelle Wille, viroloog aan de Universiteit van Sydney, Australië. (Nature, 26 mei 2022)
Ook de FAO, de wereldvoedselorganisatie, heeft steeds meer oog voor de wisselwerking tussen pluimvee-industrie en in het wild levende vogels. ''Het virus H5N1 ontstond twee decennia geleden in de pluimveesector en is sindsdien heen en weer gesprongen tussen wilde en gedomesticeerde vogels. De toename van HPAI-pandemieën wordt in verband gebracht met de groei en intensivering van de pluimveesector, wat aanleiding geeft tot hervormingen van pluimveeproductiesystemen om verdere risico's te helpen verminderen. Gezien de omvang van de huidige uitbraken, moet HPAI nu niet alleen worden gezien als een bedreiging voor de pluimveeproductie, het levensonderhoud en de economie, maar ook als een aanzienlijke bedreiging voor dieren in het wild – en een groot probleem voor natuurbehoud'', aldus de FAO in een verklaring van 13 juli 2023.

Waarschuwing van Koopmans, Kuiken en Fouchier
In een artikel in de Lancet van 7 maart 2023 waarschuwden Marion Koopmans, Thuis Kuiken en Ron Fouchier: ''Sinds 2021 heeft zich een ongekende verschuiving voorgedaan in de ecologie van hoogpathogene aviaire influenza (HPAI) van het H5-subtype. De wereldwijde verspreiding van H5 HPAI is reden tot zorg, gezien de hoge sterfte bij wilde vogels en pluimvee, maar ook vanwege de talrijke gemelde gevallen bij zoogdieren, waaronder enkele bij de mens. Omdat eerdere grieppandemieën hun oorsprong vonden in dierlijke reservoirs, stellen wij dat het cruciaal is om meer maatregelen te nemen om te voorkomen dat H5 HPAI een toekomstige pandemie wordt en, als dat niet lukt, om ons voor te bereiden op de gevolgen.''

Dossier

Aanbevolen door Levende Have

Dierenwelzijn, de wet en natuurlijk gedrag
Dierenwelzijn, de wet en natuurlijk gedrag €14,95

Bestellen? Klik hier
Schapen in de weiden van de lage landen
NIEUW! Schapen in de weiden van de lage landen  € 24.90

Bestellen? Klik hier

Cover dierenwelzijn de wet en onze democratie
 Dierenwelzijn,
 de wet en 
 onze democratie
 
Gratis te downloaden
 Klik hier