Nu de vogelgriepepidemie meer en meer een endemisch karakter krijgt - het virus is permanent aanwezig - en tegelijkertijd de risico’s voor de mens toenemen, doet de vraag zich voor hoe om te gaan met het hobbypluimvee. Blijvend afschermen, de dieren gewoon loslaten en afwachten wat er gebeurt, of zo snel mogelijk beschermen met een vaccin? Zolang dat laatste nog niet kan, staan hobbypluimveehouders voor een groot dilemma, waarbij steeds vaker wordt gekozen voor burgerlijke ongehoorzaamheid.
door Jinke Hesterman
Naarmate de periode met uitbraken langer wordt, neemt de duur van de afschermplicht voor hobbykippen en ander hobbymatig gehouden gevogelte toe. In het seizoen 2020/2021 moest het hobbypluimvee acht maanden lang worden afgeschermd van contact met wilde vogels, in het huidige seizoen zitten de kippen al weer ruim vijf maanden onder netten en zeilen.
Het welzijn van de dieren heeft hieronder behoorlijk te lijden. Maar het ministerie van LNV lijkt daar weinig oog voor te hebben. De maatregel wordt beschouwd als een aardige tegemoetkoming aan de hobbypluimveehouder – een afschermplicht is immers minder erg dan een ophokplicht. Op elke uitbraak volgt daarom steevast de simpele, maar vervelende mededeling dat de afschermplicht van kracht blijft. De gevolgen voor de dieren blijven onbesproken. In de overheidscommunicatie gaat het vooral over hoe de pluimvee-industrie zo goed mogelijk draaiende kan worden gehouden.
Ondertussen ruimen steeds meer hobbyhouders de vaak gammele constructies op. Ook al ploffen de ganzen dood neer in de sloot, ze wagen het erop. De kippen moeten geregeld hun gangetje door de tuin en over het erf kunnen maken: achter elkaar aan rennen, wormpjes pikken, een zandbad nemen, het verenkleed poetsen en gezellig samen zitten in de voorjaarszon. Als dat niet meer kan, dan is de lol er voor mens én dier gauw vanaf.
Van noodgreep naar routinemaatregel
Het afschermen van hobbypluimvee – niet alleen van kippen, maar ook van ganzen, eenden en ander gevogelte – is een noodgreep. De basis voor deze maatregel is te vinden in de EU-regelgeving. Dat deze inmiddels het karakter heeft gekregen van een routinemaatregel, is zeker voor de talrijke hobbyhouders die hun dieren zoveel mogelijk vrij willen laten, niet acceptabel. Zodra er op korte termijn perspectief is op iets beters – lees: vaccinatie – valt ermee te leven, maar dat alternatief laat vooralsnog op zich wachten. Zoals op deze website veelvuldig is beschreven, bepalen de belangen van de pluimvee-industrie of en wanneer het hobbypluimvee kan en mag worden ingeënt.
De pluimvee-industrie stelt hoge eisen aan een vaccin. Ingewijden verwachten dat er op zijn vroegst in 2024 tegen vogelgriep kan worden ingeënt. Secretaris van branche-organisatie Avined Ben Dellaert zei hierover op 16 april 2022: ''De verspreiding van het veldvirus monitoren is bij een vaccin belangrijk. Dat kan doordat met nieuwe generatie vectorvaccins en vaccins op basis van RNA-technieken onderscheid mogelijk is tussen gevaccineerd pluimvee of een met het veldvirus besmette dieren. Dat onderscheid is nodig om handelsbelemmeringen weg te nemen. Daarover zijn we in onderhandeling met diverse marktpartijen. Vooruitlopend op het congres van de Wereldgezondheidsorganisatie in oktober. Daar gaan ze kijken hoe belemmeringen voor vogelgriepvaccinatie weg zijn te halen.'
(Bron: Nieuwe Oogst)
Voor bezwaar maken tegen de afschermplicht - en in het uiterste geval: burgerlijke ongehoorzaamheid - valt in deze situatie veel te zeggen. Temeer daar de overheid nalaat om goed te motiveren waarom het hobbypluimvee nog steeds moet worden afgeschermd. Gelet op de bekend gemaakte besmettingsgevallen, doet vogelgriep zich vooral voor bij commercieel gehouden pluimvee. Het aantal besmettingen bij hobbypluimvee is zeer beperkt: tot dusver zijn er 11 gevallen bekend, waarvan 8 bij houders met minder dan 50 dieren. Op een totaal aantal van naar schatting 100.000 houders gaat het dus om rond de 0,01%. Bovendien: bij geen van deze gevallen is er voor zover bekend virus overgegaan op andere hobbylocaties of bedrijven. Ook is onduidelijk of het besmette hobbypluimvee was afgeschermd van contact met wilde vogels.
De vraag is of een afschermplicht nog wel te verdedigen valt. Hobbypluimveehouders hebben de wettelijke plicht om hun dieren te beschermen tegen gezondheidsrisico’s (Besluit houders van dieren, artikel 3.12). Maar ze moeten er ook voor zorgen dat ze hun dieren huisvesten in een ruimte die is aangepast aan de fysiologische en ethologische behoeften van het dier. Wanneer nu door omstandigheden de overheid langdurig een afweging maakt die de gezondheidsrisico’s laat prevaleren boven dierenwelzijn, kan de individuele houder genoodzaakt zijn tot een andere keuze.
Bezwaar maken tegen afschermplicht
Bezwaar maken tegen de afschermplicht ligt dus voor de hand. In zoverre is de onlangs verschenen positiebepaling ‘’Vogelgriep en hobbydierhouderij’’ van KleindierNed van belang. Daarin wordt gesteld: ‘’De (semi) permanente landelijke afschermplicht moet heroverwogen worden. Voorzien van goede voorlichting moeten hobbyhouders hier zelf hun verantwoordelijkheid kunnen nemen. Het draaiboek vogelgriep moet op dit punt worden herzien.’’
KleindierNed vindt dat er onvoldoende basis is voor een semipermanente landelijke afschermplicht op hobbylocaties gezien de risico’s op besmetting. ‘’Het geringe aantal besmettingen en de spreiding over Nederland maken dit instrument buitenproportioneel.’’ In plaats van langdurig afschermen is goede voorlichting nodig over de risico’s op een besmetting en hoe deze te voorkomen, aldus KleindierNed. ‘’Op grond daarvan kunnen hobbyhouders bepalen hoe zij in hun situatie hun dieren het beste kunnen beschermen. Het maakt uit hoeveel dieren iemand houdt, welke diersoorten en in welke regio.’’
Geheel nieuwe situatie bij besmetting van mensen
Als langdurig afschermen niet langer acceptabel is en vaccineren nog niet kan, zit er weinig anders op dan – al dan niet gesteund door een juridische procedure – de dieren hun vrijheid terug te geven. Dit valt zeker te verdedigen in een tijd dat er in Nederland nog geen mensen besmet zijn geraakt met het vogelgriepvirus. Zodra echter het vogelgriepvirus aantoonbaar een zogeheten zoönotisch karakter krijgt, ontstaat er een volledig nieuwe situatie.
Verschillende wetenschappers waarschuwen al voor een toenemende kans op overdracht van virus van dier op mens en vervolgens van mens op mens en mogelijk zelfs van mens op dier. De mutaties zijn inmiddels zo talrijk en gaan zo snel dat misschien al komend najaar ingrijpende maatregelen moeten worden getroffen. Noodvaccinaties zullen dan vermoedelijk heel snel mogelijk zijn. Daarvan zou ook het hobbypluimvee kunnen profiteren. Niet uit te sluiten valt echter dat in het worst-case-scenario – wanneer bijvoorbeeld blijkt dat vaccinatie tegen de heersende mutatie onvoldoende bescherming biedt – de overheid besluit tot een combinatie van maatregelen: vaccineren én ophokken cq. afschermen.
Hobbypluimveehouders staan dan opnieuw voor de keus: maatregelen opvolgen of niet. Onder dergelijke omstandigheden is die keuze een een stuk lastiger. Een degelijke onderbouwing van overheidsmaatregelen kan daarbij helpen. En ook een goede voorlichting over reële risico’s op besmetting, over alternatieve mogelijkheden om insleep van virus te voorkomen en over de eigen verantwoordelijkheid van de hobbypluimveehouder. Het is te hopen dat in die situatie het ministerie van LNV met in zijn kielzog de pluimvee-industrie niet langer de leiding heeft, maar dat het ministerie van VWS, met Covid-19 nog vers in het geheugen, de epidemie gaat bestrijden.
Tot die tijd zou de minister van LNV er goed aan doen een eerlijk gesprek aan te gaan met de hobbypluimveehouders en hen de vraag te stellen: hoe zien zij de risico's, hoe staan zij tegenover vaccinatie, wat is ervoor nodig om een grote groep houders hiertoe te bewegen, en welke adviezen hebben zij voor het geval het vogelgriepvirus echt een bedreiging gaat vormen voor de volksgezondheid.
De positiebepaling van KleindierNed is te vinden op hobbydierhouder.nl/91-nieuws/1067-kleindierned-heeft-positiebepaling-vogelgriep-opgesteld
Recent berichten:
