Vaccinatie tegen vogelgriep

Scroll naar beneden voor updates tot en met maart 2023

Volgens het beleidsdraaiboek vogelgriep mag er gevaccineerd worden tegen vogelgriep. Nederland moet daarvoor wel toestemming vragen aan de Europese Commissie. Preventieve vaccinatie is zeker mogelijk voor hobbypluimvee, maar dan moet er
a. voldoende animo voor zijn,
b. er moet voldoende (geregistreerd) vaccin beschikbaar zijn, en
c. het vaccin moet ook nog eens geschikt zijn voor het heersende type.

Wat betreft de geschiktheid van een vaccin wordt ook de eis gesteld dat het helpt om verspreiding van het virus te voorkomen. De angst bestaat namelijk dat het virus bij een minder goed werkend vaccin in een gevaccineerde populatie kan overleven. Hobbyhouders zijn echter vooral gebaat bij een vaccin dat ziekte en sterven voorkomt. In de meeste gevallen is er geen sprake van contact met pluimvee van andere hobbyhouders, en is er dus ook geen risico op verspreiding van het virus door gevaccineerde dieren.

Er bestaat een goed werkend vaccin tegen alle typen H5, maar dat is nog niet toegelaten voor toepassing in Nederland. Om het goed te laten werken, zouden de kippen ingeënt moeten worden en dat is met de grote hoeveelheden dieren in de intensieve veehouderij een tijdrovende en kostbare klus. De omvangrijke pluimveesector in Nederland staat om die reden nog altijd niet te springen om de kippen te gaan vaccineren tegen vogelgriep. Bovendien zijn er handelsbelemmeringen. De Nederlandse pluimvee-industrie draait voor een groot deel op de export van eieren en vlees. Wordt er gevaccineerd dan sluiten andere landen hun deuren voor Nederlandse pluimveeproducten.

Hobbyhouders zijn afhankelijk van de animo onder de commerciële pluimveehouders. De markt van de hobbypluimveehouderij is te klein om een vaccin, zodra het is toegelaten, in productie te nemen. Toch zou de overheid hierin een stimulerende rol kunnen spelen. Er ging en gaat veel belastinggeld naar vaccinontwikkeling, ook op Europees niveau, en dan zou er een tegensprestatie verwacht mogen worden vanuit farmaceuten om in geval van nood ook kleinere hoeveelheden te produceren. De Nederlandse overheid zou de afzet van een vaccin met een Europese ontheffing mogelijk kunnen maken.

Lees ook:

De Britten hebben een vaccin ontwikkeld waarmee eenden kunnen worden ingeënt. Het vaccin tegen vogelgriep is ingebracht in een vaccin tegen het enteritisvirus. Dankzij de toegepaste technieken kan het vaccin snel worden aangepast aan heersende typen vogelgriep. Het vaccin is nog niet op de markt. Ook hier geldt dat het commercieel interessant moet zijn voor een vaccinproducent. Er moet voldoende vraag zijn.

Omdat preventieve vaccinatie in de EU momenteel slechts op zeer kleine schaal, onder specifieke omstandigheden wordt toegepast bestaat de mogelijkheid dat preventieve vaccinatie niet mogelijk is doordat er onvoldoende aanbod is van AI-vaccin. Beschikbaarheid van goed vaccin kan dus een probleem zijn. De Europese Unie en Nederland hebben geen vaccinbank met vogelgriepvaccins.

Roadmap Vogelgriep
in de Roadmap Strategische Aanpak Vogelgriep (december 2018) is een hoofdstuk gewijd aan vaccinatie, met als sombere conclusie dat het nog vele jaren kan duren voordat er een goed vaccin is ontwikkeld. Het woord ''goed'' is in dit verband veelzeggend. De commerciële pluimveesector stelt zoveel eisen aan een vaccin, dat de productie ervan voorlopig nog niet in zicht is. Belangrijke voorwaarde is dat het een zogeheten DIVA-vaccin moet zijn: vanuit handelsbelangen moet onderscheid gemaakt kunnen worden tussen gevaccineerde dieren en dieren die besmet zijn door het virus.

Hier wreekt zich, net als bij Mond- en Klauweer en Klassieke Varkenspest, opnieuw het probleem dat de commerciële sector het voor het zeggen heeft, ongeacht de belangen van de talrijke hobbymatig gehouden dieren in Nederland. Deze groep zou vanuit het oogpunt van preventie baat hebben bij een vaccin dat aan minder strenge eisen voldoet en zoals dat al in diverse landen wordt toegepast. Een dergelijk vaccin is dus beschikbaar, maar zou in productie genomen moeten worden om het ook te kunnen verspreiden. Daar werken overheid en industrie voorlopig niet aan mee. Wie het nieuws een beetje volgt, merkt dat de pluimveesector geen prioriteit toekent aan vaccinatie. Hoewel er in rampjaar 2022 wel een kentering heeft plaatsgevonden. Het ''V''- woord is niet meer taboe is.

Experts waarschuwen overigens dat vaccinatie het virus niet direct uitbant. Onder de wilde vogels zal het virus nog enkele jaren blijven circuleren, is de verwachting.

Update mei 2022
Na de massale uitbraken in 2021-2022 met het hoogpathogene virus H5N1 worden er vorderingen gemaakt op Europees niveau. Frankrijk en Nederland voeren tests uit met vaccins. In mei 2022 was er een vergadering van de landbouwministers. De meeste EU-landbouwministers benadrukken dat ze nog nergens mee instemmen, omdat ze eerst willen weten hoe de exportlanden zullen reageren. In de wereldhandelsorganisatie WTO van de Verenigde Naties wordt tot nu toe erg moeilijk gedaan over het vaccineren van dieren. De vrees voor de menselijke gezondheid speelt daarbij een grote rol. De ministers roepen daarom op om er via een gezamenlijke inspanning voor te zorgen dat het vaccineren tegen vogelgriep in de internationale handel wordt geaccepteerd. De ministers vragen de Europese Commissie en de lidstaten om samen een roadmap te ontwikkelen voor een dialoog met handelspartners. (Bron: Nieuwe Oogst 25 mei 2022)

Update september 2022
Het kan nog wel tot het eind van het jaar duren voordat de eerste resultaten van de test met een vaccin bekend worden gemaakt. ''Staar je niet blind op vogelgriepvaccins. Vaccinatie wordt een hulpmiddel, niet de oplossing. En het kost nog veel tijd”, zegt Eric Hubers, vicevoorzitter van de Europese pluimveewerkgroep van Copa-Cogeca, de Europese koepel van landbouworganisaties en -coöperaties. Het is een utopie dat we binnen nu en twee jaar al het pluimvee in Nederland vaccineren tegen vogelgriep, aldus Hubers. ''Het duurt nog wel enkele jaren voordat een breedwerkend vogelgriepvaccin beschikbaar is. Ik heb hoop dat we met vaccineren vogelgriep beter beheersbaar kunnen houden. Wel moeten we ook onderzoeken wat andere mogelijke oplossingen zijn zoals luchtbehandelingen en natuur weghouden van pluimvee. Het vogelgriepvaccin lost niet alle problemen op.” (Bron: Anevei.nl)

Update november 2022
Landbouwminister Adema heeft aangegeven dat hij het vaccineren van pluimvee tegen vogelgriep wil versnellen. Er wordt van alles geïnventariseerd en geanalyseerd. Begin 2023 verwacht hij een nieuwe Europese verordening over het toepassen van vaccins. Die verordening bevat algemene voorschriften voor surveillance en een early warning systeem om importerende landen zo goed mogelijk te vrijwaren van besmettingen. Deze voorwaarden staan handel niet in de weg, zo wordt in een vaccinatiestappenplan vastgesteld. Toch zijn er nog landen die import van producten van gevaccineerde dieren kunnen weigeren. Welke landen dat zijn maakt het ministerie niet bekend. Uit het vaccinatiestappenplan valt af te leiden dat het gaat om landen die delen van pluimvee importeren die in Europa niet kunnen worden afgezet.
Onderhandelingen over de aanpassing van handelscertificaten hebben pas zin als bekend is hoe een eventueel vaccinatieprogramma in Nederland er uit komt te zien, aldus het ministerie van LNV. In de aankomende verordening staan eisen ten aanzien van het type vaccin, registratie en monitoring. Het ministerie moet nog in kaart brengen wat dat betekent voor de bedrijven die afhankelijk zijn van de export. In januari 2023 wil Adema bekijken of vaccinatie al een begaanbare weg is. ''Als we vaccinatie inzetten moet dit resulteren in een kleiner aantal uitbraken, idealiter nul. Als er toch nog infecties kunnen optreden, moeten we met een haalbaar monitoringsprogramma zulke infecties kunnen opsporen voordat spreiding naar andere bedrijven optreedt en bovenal voordat er een nieuwe variant ontstaat die mogelijk een zoönotisch karakter heeft.'' (Bron: Vaccinatiestappenplan hoogpathogene aviaire influenza)

Update december 2022
De Fransen gaan vanaf herfst 2023 vaccineren ‘mits aan alle voorwaarden is voldaan. Dat heeft Minister voor landbouw Marc Fesneau bekend gemaakt. Frankrijk test op dit moment twee vaccins in het zuidwesten – het concentratiegebied voor de eendenhouderij. De resultaten worden in het eerste kwartaal van 2023 verwacht. Om aan alle voorwaarden voor een vaccinatiestrategie te voldoen heeft het Franse ministerie een actieplan opgesteld.

Update maart 2023
De Europese verordening voor vaccinatie tegen vogelgriep is gepubliceerd. Vanaf 12 maart mag er gevaccineerd worden. Er is echter nog geen vaccin goedgekeurd dat zonder handelsbelemmeringen kan worden toegepast. Voor een exportland als Nederland is een dergelijk vaccin een vereiste. Ook heeft de NL pluimveesector al bezwaren geuit tegen de voorwaarden die wat betreft de EU aan vaccinatie verbonden zijn, zoals onderzoek naar de aanwezigheid van virus op gevaccineerde bedrijven.

Update juni 2023
De Algemene Rekenkamer stelt in het rapport Focus op Vogelgriep (juni 2023): ''Onderdeel van die voorwaarden is een intensief surveillanceprogramma. Zo zullen pluimveehouders wekelijks monsters moeten nemen van dood pluimvee en die in een laboratorium laten testen op hoogpathogene vogelgriep als doodsoorzaak. Daarnaast moet een dierenarts om de 30 dagen controleren of het pluimvee vrij is van hoogpathogene vogelgriep (EU, 2023). De EU vereist dit met het oog op het hiervoor genoemde risico van stille circulatie dat ertoe kan leiden dat er besmet vlees in omloop komt. Een surveillanceprogramma is bovendien nodig om nieuwe virusvarianten die mogelijk een zoönotisch karakter hebben en daarmee een gevaar voor de volksgezondheid vormen, tijdig op te sporen. De verplichte surveillance van gevaccineerd pluimvee vergt een grotere inzet van dierenartsen en leidt dus tot extra kosten.''

Door gebrek aan draagvlak voor vaccineren in zowel EU-lidstaten als bij private partijen (zoals handelsfirma’s en retailers) is de Nederlandse pluimveesector tot op heden geen voorstander gebleken van vaccinatie tegen vogelgriep, concludeert de Rekenkamer. ''Men vreest hoge kosten van een verplicht, intensief surveillanceprogramma en vreest dat de verkoopbaarheid van het vlees en van de eieren eronder zal lijden.''

Dossier

Vogelgriep