Meer onderzoek nodig om bit-aanhangers te overtuigen
Ruiter en paard gebaat bij bitloos rijden
Tekst: Jinke Hesterman
Rijden met bit is van alle tijden. De eerste aanwijzingen dat een paard een bit in de mond kreeg, dateren van zesduizend jaar geleden. Het gebit van de zogeheten Dereivka cultushengst (gevonden in het stroomgebied van de Djnepr, in de buurt van de Zwarte Zee) vertoonde dezelfde slijtageplekken als een met bit bereden renpaard van deze tijd *). Het bit maakte in al die eeuwen een ontwikkeling door van een eenvoudig stuk textiel of bot waaraan de leidsels waren bevestigd, tot en met een ingenieus martelwerktuig van staal, met spijkers, klemmen, scharen en kettingen. Tegenwoordig zijn de bitten een stuk paardvriendelijker. Toch blijft het een hulpmiddel waaraan vele bezwaren kleven.
Rijden zonder bit is ook van alle tijden. In zijn nog altijd zeer informatieve boek Metaal in de mond - een klassieker - maakte de Amerikaanse dierenarts W. Robert Cook gewag van de neusriem die door de Sumeriërs is uitgevonden, in de 18e of 17e eeuw voor Chr. Ook een afbeelding op een Etruskische vaas van 530 voor Chr. laat een bitloos hoofdstel zien. De hele geschiedenis van het bereden paard kent tal van voorbeelden van eenvoudige en ingewikkelde systemen die ruiters hielpen en nog altijd helpen om met hun paarden te communiceren over tempo en rijrichting.
Ook tegenwoordig rijden er ruiters rond zonder bit. Uit zichzelf, omdat ze het plezieriger vinden, of onder invloed van de anti-bitcampagne die door Cook wordt gevoerd en ook in Nederland steun heeft gekregen.
Hartslag
Het boek van Cook dateert al van 2003. De Nederlandse vertaling en bewerking is van Madeleine Calkoen. Zij testte ze voor het blad Mensport, samen met Mendurancemenner Jos Bodewes, het verschil tussen een aanspanning met en zonder bit. Vooral de hartslag lag bij de aanspanning zonder bit na een rondje rijden beduidend lager. Dit positieve resultaat is niet verwonderlijk na lezing van het boek van Cook. Hij somt op grond van vijftig jaar onderzoek zoveel nadelen van het bit op, dat de conclusie onvermijdelijk lijkt: het bit moet in de ban. Het doet hoe dan ook pijn – alleen een paard dat wordt geleid door een meester in de rijkunst heeft er niet al te veel hinder van – het verstoort de ademhaling, veroorzaakt allerlei gedragsproblemen, brengt botwoekeringen en erosie van kiezen teweeg en kan zelfs leiden tot hartfalen.
Probleem van Cook is dat hij een commercieel belang heeft bij bitloos rijden: hij bracht een kruislings hoofdstel op de markt. Nu geeft hij dat ruiterlijk toe, dus dat weten we dan. Maar je krijgt de neiging alle gruwelijke feiten over het effect van een bit – onder meer geconstateerd op Britse en Amerikaanse renbanen - op z’n minst te nuanceren, ook al kan de professor bogen op een indrukwekkende staat van dienst in de veterinaire wereld.
Gedragsveranderingen
Is het omdat we het liever niet weten wat een bit in een paardenmond doet? Of zijn de gevolgen minder ernstig dan Cook beschrijft? Er bestaan slechts weinig zichtbare kenmerken van bit-ellende, zoals bij een infectie, erkent Cook. De duidelijkste tekenen toont het paard door zijn gedragsveranderingen. Cook zet ze allemaal op een rij: 95 in totaal. En dan zijn er nog de effecten van het bit op de ruiter, zoals een verkeerde inschatting van de rijvaardigheid of een verstoring van de relatie ruiter-paard. Genoeg om overtuigd te raken, zou je zeggen.
Cook legde zijn lijst met gedragsveranderingen voor aan een groep van twaalf ruiters. Zij herkenden gemiddeld 23 problemen. Onze eigen Olga, een trekpaard van zes jaar oud, vertoonde acht problemen, waaronder hoofdschudden, met tegenzin voorwaarts gaan, hoofd langs voorbeen wrijven, korte passen, en gebrek aan moed. Deze problemen komen overigens niet altijd, maar slechts incidenteel voor.
Opleiding
Het is lastig te bewijzen of de gesignaleerde problemen rechtstreeks voortkomen uit het gebruik van een bit, ook al namen ze bij de groep van twaalf ruiters beduidend af na omschakeling op een kruislings hoofdstel.
Het idee dat een bit controle geeft over een paard is volgens Cook een ernstig misverstand. Een bit is op z’n best een ding dat seintjes geeft voor communicatie. Daar zijn betere instrumenten voor, stelt hij. ‘’Net zomin als men van een kind kan verwachten dat het veilig met een bloot scheermesje kan spelen, kan men van de gemiddelde ruiter of menner verwachten dat zij de noodzakelijke kunde en bekwaamheid toepassen bij het gebruik van een of meerdere bitten (….) Paarden zijn veel minder nerveus als ze geen pijn hebben. Als ze rustig zijn, gaat het africhten sneller en met minder terugval.’’
Bitloos nu ook in ZZ
Inmiddels mogen in Nederland ruiters en amazones sinds 2010 bitloos starten op dressuur- en springwedstrijden. Hiermee is de KNHS, na Zuid-Afrika, de tweede nationale federatie die het bitloos rijden in dressuurwedstrijden toestaat. Sinds 2021 is het mogelijk om tot en met de klasse ZZ-Licht bitloos te starten. De KNHS spreekt tot dusver geen voorkeur uit voor bitloos rijden. ''Er is gebleken dat het rijden met een bitloze optoming over het algemeen niet meer of minder paardvriendelijk is dan het rijden met een bit. Het is de manier waarop je met de betreffende optoming omgaat wat de paardvriendelijkheid bepaalt.'' De KNHS is aangesloten bij de FEI, de internationale paardensportbond. Volgens deze organisatie is “acceptance of the bit” een belangrijk onderdeel in de opleiding van het paard. De jury beoordeelt bijvoorbeeld of het paard het bit afkauwt, of het licht schuimt, of het bit recht in de mond ligt, of de mond gesloten is (als de mond open is accepteert het paard het bit niet) en of de tong opgetrokken is of uitsteekt.
Ook al is het rijden met bit nog lang niet uit de gratie - de verkopers van hoofdstellen mét bit hoeven kunnen nog wel even vooruit - de laatste tijd is er wel steeds meer aandacht gekomen voor de omschakeling naar bitloos rijden. Paard Natuurlijk vraagt aandacht voor het wijken voor druk en de one rein stop. Probeer het bitloos rijden eerst uit in een gesloten omgeving, adviseert Paard Natuurlijk. Daarbij is het belangrijk om niet met constante aanleuning te rijden. ''Het paard voelt met de neus voornamelijk het verschil tussen wel of geen druk, maar minder goed het verschil tussen druk of nog meer druk. Als je met constante aanleuning rijdt heb je je grootste communicatiemiddel wel of geen druk al verspeeld en blijft voor het rijden slechts druk of meer druk over, wat veel minder effectief is.''
Op de website van paardnatuurlijk.nl staan meerdere tips, veelgestelde vragen, adressen van instructeurs voor bitloos rijden en ervaringen.
