Onderzoek staart- en maneneczeem moet leiden tot test en therapie

Kijk voor de actuele stand van zaken in de wiki Zomereczeem

door Jinke Hesterman
Vang maar eens een knut. Dat is nog niet zo eenvoudig. Renske van der Rijt van de Utrechtse Faculteit der Diergeneeskunde ontwierp er voor haar onderzoeksstage een speciale paardenklamboe voor. De knutten kunnen er aan de onderkant in, maar zijn niet zo slim om er daar, na zich gevoed te hebben met het bloed van het paard, ook weer uit te gaan.

Het knutten vangen is bedoeld om meer inzicht te krijgen in het beestje dat bij zeer veel paarden en pony’s ernstige huidklachten veroorzaakt. Is duidelijk om welke knut het gaat, dan ligt de oplossing van dit omvangrijke probleem misschien binnen handbereik.

‘’We vangen hele andere soorten dan de Amerikaanse knutten’’, vertelt onderzoekster en dierenarts dr. Marianne Sloet van Oldruitenborgh-Oosterbaan. ‘’Een Amerikaanse knutten-oplossing diende als basis voor een huidtest waarmee we in Nederland lijders en niet-lijders aan staart- en maneneczeem (SME) hebben onderzocht. Maar die test werkte hier niet. Dat kon twee dingen betekenen: of de knut speelt geen rol, of we hebben hier hele andere knutten.’’

Seizoensgebonden
Voor Sloet is er geen twijfel mogelijk. Alleen al het patroon van de klachten spreekt boekdelen: SME is duidelijk seizoensgebonden en wordt veroorzaakt door een insect. De klachten beginnen meestal voor de zomer en eindigen ergens tussen september en december. Niet de knut, maar één van de vele knuttensoorten brengt bij paarden de vervelende aandoening teweeg, die met het klimmen der jaren vaak steeds ernstiger vormen aanneemt. Het beestje behoort tot dezelfde familie als  de kwelgeest die op dit moment bij schapen en runderen het blauwtongvirus verspreidt: de Culicoïdes muggen. Er bestaan vier- tot vijfhonderd soorten van deze muggenfamilie. 

SME is wereldwijd een probleem voor paarden, maar kennelijk heeft elk gebied op aarde z’n eigen knuttensoort(en) die deze hinderlijke kwaal veroorzaakt. Zoveel is inmiddels wel duidelijk. Sloet, verbonden aan de Faculteit der Diergeneeskunde van de Universiteit van Utrecht, werkt nauw samen met dr. Bart Ducro van Wageningen Universiteit en dr Kathalijne Visser van de aan Wageningen gelieerde Animal Science Group, om de aandoening in kaart te brengen en het juiste beestje op te sporen. ‘’Dat het een allergische reactie is, staat buiten kijf’’, zegt ze. ‘’De knut prikt het paard, laat daarbij wat speeksel achter om stolling van het bloed tegen te gaan en zuigt vervolgens bloed op. Dat speeksel veroorzaakt de allergie.’’

Sectorraad

Het onderzoek wordt uitgevoerd in opdracht van de Sectorraad Paarden van het Productschap voor Vee, Vlees en Eieren. Het komt een grote groep paardenhouders ten goede, want SME is een  wijd verspreide aandoening. Uit een eerste enquête (gehouden in 2005, 1100 respondenten, voor de helft lijders van SME) blijkt dat in het hele land paarden en ponies er last hebben, maar vooral daar waar zich stilstaand water bevindt en het weinig waait. In beboste gebieden komen meer gevallen voor.

Sommige houders van paarden die lijden aan SME, houden hun dieren binnen, omdat ze daar minder risico lopen op een knuttenbeet. De knut blijft immers graag buiten. Sloet, zelf eigenaresse van een SME-patiënt, vindt het opstallen van ernstige gevallen dan ook aan te raden, maar laat haar eigen pony wel buiten lopen omdat de symptomen niet zó ernstig zijn.  ‘’Hoe vaker het dier wordt gepikt, hoe meer de allergie toeneemt. Is de allergische reactie eenmaal opgetreden, dan blijft deze aanwezig.’’

Dieren met staart-en-maneneczeem (een betere naam is 'insectenovergevoeligheid') die toch naar buiten gaan, krijgen eventueel een speciale jas aan. Zolang er geen therapie bestaat, is dat een effectieve methode om de dieren te beschermen. Sloet kent paardeneigenaren die hun paarden bijna helemaal inpakken, omdat ze ook op hun buik geprikt worden en dan daar enorm gaan schuren. Ze heeft zelfs wel eens een paard gezien dat niet toestond dat andere paarden aan zijn jas begonnen te trekken, zo zuinig was hij op zijn beschermende kledij.

Jeuk

Paardenhouders verzinnen van alles om hun dieren te verlossen van de aandoening, die gepaard gaat met matige tot hevige jeuk. Sloet heeft samen met Wageningen Universiteit, die het enquêtegedeelte voor zijn rekening neemt, ook een diergeneeskunde studente aangetrokken om alle smeerseltjes, sprays, shampoos, pesticiden, aanpassing weidegang, jassen, kappen, voedingssuplementen, kruiden en oliën in kaart te brengen. Uit de eerste enquête – de tweede is in de loop van dit jaar van start gegaan – komt naar voren dat insectenwerende maatregelen, smeerseltjes en shampoos en een aanpassing van de voeding het beste werken. Zo zijn er significante verschillen gevonden voor kuilgras en stro. Paarden die in de winter kuilgras eten, hebben minder last. Hetzelfde geldt voor paarden die zomer en winter als ruwvoer stro krijgen aangeboden. De interpretatie hiervan is evenwel nog niet zo eenvoudig, omdat het aanbieden van stro ook kan betekenen dat het dier binnen wordt gezet. Daarom is verder onderzoek noodzakelijk.

Uit de tweede enquête moet vooral blijken welke omgevingsfactoren van invloed zijn op SME. Ook hopen de onderzoekers een beeld te krijgen van de samenhang tussen erfelijkheid en SME. Uit wat ouder Duits onderzoek onder IJslanders is een duidelijk familiair verband naar voren gekomen. Pony’s uit bepaalde families hebben kennelijk aanleg voor SME, die overigens alleen naar buiten treedt na contact met de knutten. ‘’De expressie is geen honderd procent’’, weet Sloet. ‘’Een pony die op een manege in hartje Rotterdam staat, zal ondanks zijn aanleg niet zo gauw last krijgen. Eenvoudig omdat in Rotterdam de omstandigheden voor de knut niet gunstig zijn.’’

Landbouwgif

De belangstelling voor SME neemt toe. Het komt ook steeds meer voor. Sloet: ‘’We denken dat het komt doordat paarden meer buiten zijn en door een veel strenger beleid als het gaat om landbouwgif. De populaties van allerlei insecten breiden uit, dus ook de populatie van de Culicoïdes mug. Het is de keerzijde van het meer biologisch denken". Concentreert ‘’Wageningen’’ zich vooral op wat paardenhouders zelf aan verbanden aandragen tussen omgeving en klachten, ‘’Utrecht’’ speurt verder naar de knut.
Zodra ze de Nederlandse SME-knut in voldoende grote aantallen te pakken hebben, hopen ze dat prof. Savelkoul van het Wageningen Allergie Consortium van de beestjes een allergeen kan maken dat via een prik kan worden toegediend. Op die manier kan bij het paard misschien de zogeheten hyposensibilisatie op gang worden gebracht, hetgeen het dier minder gevoelig maakt voor de allergische prikkel.

Volgend jaar zal er meer duidelijkheid komen over de haalbaarheid van de voor vele paarden verlossende therapie. Voor het vervolgonderzoek dat hiervoor nodig is, hebben de onderzoekers weer aangeklopt bij de Sectorraad Paarden van het Productschap.

"Belangrijk is niet alleen dat er een therapie komt", zegt Sloet, ‘’we hopen met hetzelfde allergeen ook een goedwerkende intracutane huidtest te kunnen ontwikkelen waarmee we SME kunnen aantonen. Iemand die een paard koopt, wil weten waar hij aan toe is. Paarden die de hele tijd binnen staan, kunnen wel SME hebben, maar geen symptomen vertonen. Ook kunnen aan het eind van de winter alle symptomen zijn verdwenen. Daarom is er behoefte aan een test, een middel waarmee je kunt aantonen dat een dier een SME-lijder is".