Bij runderen komen verschillende soorten maagdarmwormen voor in vrijwel het gehele maagdarmkanaal: de lebmaag, de dunne darm en de dikke darm. Hieronder is aangegeven welke wormen het meest voorkomen, en de ernst van de ziekteverschijnselen.(1)
In de lebmaag
ostertagia ostertagi ++++++
ostertagia leptospicularis +
trichostrongylus axei +
haemonchus placei -/+
haemonchus contortus (2) -/+
In de dunne darm
cooperia oncophora +++
nematodirus helvetianus -/+
nematodirus battus (2) -/+
bunostomum phlebotomum -
strongyloides papillosus (2) -
In de dikke darm
trichuris spp. -
oesophagostomium -
(1) Het belang is aangegeven op een schaal van - tot ++++++ en omvat zowel de ernst van de ziekteverschijnselen als de mate van voorkomen. Als er zich weinig ziekteverschijnselen voordoen, is slechts een - of -/+ aangegeven, ook al komt de soort veel voor.
(2) Deze soorten komen vooral voor bij runderen op bedrijven waar ook schapen of geiten worden gehouden.
Ostertagia ostertagi
Van alle soorten is de lebmaagworm Ostertagia ostertagi verreweg de belangrijkste ziekteveroorzaker. Daarnaast komt Cooperia oncophora heel veel voor, maar deze wormsoort veroorzaakt alleen bij extreem grote aantallen enige ziekte. Levenscyclus en epidemiologie van de meeste soorten lijken erg op elkaar. Daarom spreken we bij het rund van maagdarmwormziekte of - infectie alsof het één ziektecomplex is. De levenscyclus van maagdarmwormen bij runderen is in grote mate gelijk aan die van schapen en geiten (zie Maagdarmwormen bij schapen en geiten
).
Ziektebeeld
Het eerste ziekteverschijnsel is een geleidelijke groeivertraging. Dit zal in eerste instantie niet of nauwelijks te zien zijn en we spreken dan over subklinische infecties. Vervolgens kunnen besmettingen op de wei zo hoog worden dat er uiteindelijk wel sprake is van maagdarmwormziekte. Tegen die tijd is de groeivertraging zo groot, dat de schade onherstelbaar is. In ernstige gevallen kunnen 8-12 maanden oude kalveren meer dan 50 kg te licht zijn (15-20% onder het normale gewicht) De kalveren zitten ruig en dor in hun haar, zijn ingevallen, zijn lusteloos, kunnen ernstige diarree hebben, en willen niet meer eten. Volwassen melkkoeien kunnen een zeer lage besmetting met Ostertagia wormen hebben, met als gevolg een verminderde melkgift.
Besmettingspatroon
In Nederland treedt maagdarmwormziekte op in de tweede helft van het weideseizoen, van augustus tot ver in het najaar. Dit hangt samen met de opbouw van de weidebesmetting:
Alle weiden waarop vorig jaar runderen hebben gelopen, zijn besmet. Kalverweiden zijn echter zwaarder besmet dan pinkenweiden. Koeienweiden zijn altijd licht besmet.
- Kalveren besmetten zich zodra in de wei gaan grazen.
- Vanaf drie weken later deponeren ze via hun mest wormeieren op de wei.
- Omdat de beginbesmetting altijd laag is, veroorzaakt deze besmetting de eerste maand(en) nog geen grote problemen.
- Hoe later kalveren naar buiten gaan, hoe minder ze zich besmetten. Dit wordt verder verminderd door de wei, waarop kalveren naar buiten gaan, eerst te maaien.
- Pas twee maanden na het naar buiten gaan, en op zijn vroegst vanaf begin juli, komen er nieuwe infectieuze larven op de wei, waardoor er problemen kunnen ontstaan.
- Vanaf eind juli kunnen kalveren zwaar besmet worden.
- In droge zomers wordt het weiland pas gevaarlijk als het flink gaat regenen.
- Gemaaide of niet eerder door jongvee, koeien, schapen en paarden beweide percelen zijn in de zomer veilig. Als hierop 's zomers kalveren komen, die niet met een wormmiddel behandeld zijn, blijft dit land tenminste 3 weken veilig. Daarna is het besmet en moeten kalveren verweid worden.
- Weilanden die in de loop van het weideseizoen besmet zijn blijven gedurende de rest van het seizoen besmet.
Aanpak in natuurgebieden
Wegens de extensieve wijze van houden en de milde ziekteverschijnselen is ontwormen van volwassen runderen en kalveren in natuurgebieden veelal niet nodig. In voorkomende gevallen kan in overleg met een dierenarts besloten worden om kalveren wel te ontwormen.
