door Albert Muller
Het einde van de winter is in zicht. In de bijenkast worden de larfjes gevoerd door de werkbijen. De winterbijen gaan dood, er is een nieuwe generatie in aantocht. De Imme groeit en bij een buitentemperatuur van 10°C vliegen de eerste werkbijen uit op zoek naar voedsel. Tijd voor een voorjaarsinspectie.
Als het warmer wordt, vliegen de werkbijen uit op zoek naar voedsel. De vlucht begint als de buitentemperatuur boven de 10 °C komt. Ze vliegen nu nog niet ver weg (500-700 m). Als imker zul je er dus voor moeten zorgen dat er drachtplanten in de omgeving van de volken groeien en je niet rijk rekenen met een wilgenbos op een kilometer afstand. In de hagen en in de boomgaard heb ik dan ook honderden krokussen, blauwe druifjes, en sneeuwklokjes aangeplant. Langs de slootkant staan wilgen.
De aanvoer van stuifmeel en nectar is een stimulans voor het volk het broednest fors uit te breiden. De warmte van de buitentemperatuur zorgt ervoor dat de bijentros losser wordt. Veel verwarmingsbijen zijn nu nodig en de wintervoorraad wordt stevig aangesproken. Een koude periode wat later in het jaar kan ervoor zorgen dat de tros weer krimpt. De buitenste larven worden dan niet langer warm gehouden. Een schimmel kan toeslaan - de bijenziekte “kalkbroed” – en de larven sterven. Later als de koude periode voorbij is, wordt de tros weer groter. De poetsbijen ruimen de aangetaste larven op. Op de bodem van de kast en op de vliegplank zie ik witte en zwarte verkalkte larven liggen.
Stuifmeel van de wilg
De wilg bloeit en het volk groeit. Dr. Jacobs uit Gent (B) heeft jaren geleden onderzoek gedaan naar de kwaliteit van verschillende soorten stuifmeel. Wat blijkt? Een larve is gezonder als hij wordt gevoerd door een bij die stuifmeel van de wilg heeft gegeten.
Ook voor een jonge bij die uit de cel kruipt is stuifmeel van de wilg van vitaal belang. In de eerste vijf dagen van haar leven wordt het zogenaamde Vet Eiwit Lichaam (VEL) opgebouwd. Bij alle activiteiten die de werkbij in haar hele leven doet, waarbij eiwitten en/of vetten een rol spelen, wordt geput uit de voorraad van het VEL. Is dit leeg dan gaat de bij dood. Jacobs heeft ontdekt dat als een bij stuifmeel van de wilg eet, de levensverwachting (in de zomer gemiddeld 6 weken) toeneemt met vijftig procent. Eet de jonge bij maïsstuifmeel dan wordt de levensduur gehalveerd. Het is boeiend dat juist in de periode waarin de winterbijen doodgaan en de jonge bijen het stokje moeten overnemen er kwalitatief zulk goed voedsel in de natuur aanwezig is dat de jonge bij langer leeft.
De Imme groeit, de bijen vliegen steeds verder uit. Nectar en stuifmeel worden volop gehaald en de honingvoorraden nemen toe. De honing verdringt het broednest en het volk moet raten bij bouwen. Er ontstaat een bouwtros. De bijen hangen aan elkaar en verwarmingsbijen zorgen ervoor dat de temperatuur in de bouwtros stijgt naar 39°C. Nu kunnen de bijen was zweten uit de wasklieren die zich bevinden aan de onderzijde van het achterlijf. De wasplaatjes die tevoorschijn komen, worden gekauwd en de mooie zeshoekige cellen gevormd. Bij het ene volk wat eerder, het andere volk wat later, worden nu ook grotere, zeshoekige cellen gevormd: de bijen bouwen darrenraat. De koningin legt onbevruchte eitjes in deze cellen. De darren komen eraan.
Jonge bijen
Er zijn nu volop jonge bijen. Komt de jonge bij voor het eerst buiten, dan gaat ze de omgeving verkennen. Zo loopt wat heen en weer op de vliegplank. Ze vliegt op, draait zich, vliegt achteruit, vliegt heen en weer, gaat steeds verder van de kast af en leert zo de omgeving en de plaats van het vlieggat kennen.
Daarna vliegt ze weg om de wereld te ontdekken. Dat doet ze door de omgeving in segmenten te verdelen. Elke dag kiest ze een segment en vliegt dat minutieus af. Zo gaat ze tot ongeveer 700 m van de kast om daarna in een rechte lijn terug te vliegen. In de komende dagen zal ze zo alle windstreken rond de kast verkennen en weten waar bepaalde planten en bomen staan. Belangrijk hierbij is dat ze 's nachts een tijdje slaapt. Deze slaap is te herkennen aan het knikkebollen. Ook de voelsprieten hangen slap omlaag.
Tijdens de slaap wordt alle informatie vastgelegd in de hersenen. Degene die dit heeft onderzocht, is professor Wentzel uit Berlijn, een neurobioloog die zijn hele leven al bestudeert wat zich precies in de hersenen van een bij afspeelt. Met behulp van radar kan hij iedere bij die hij voorzien heeft van een transponder individueel volgen op haar tocht. Iedere paar seconden komt er een signaal binnen en op het beeldscherm zie je hoe de jonge bij de omgeving zorgvuldig afzoekt. Het blijkt dat als een speurbij danst er niet alleen informatie overgedragen wordt over de richting en de afstand, maar dat de bijen al weten waar een bepaalde boom of struik staat.
Voorjaarsinspectie
Als het in maart een mooie dag is met een temperatuur van meer dan 15° C. ga ik elk volk kort van binnen bekijken. Dit is de voorjaarsinspectie. Ik wil weten hoeveel voer er nog in de kast is en of de koningin moergoed is. Legt ze bevruchte eitjes dan zie je dat omdat de celdekseltjes waaronder de poppen zich bevinden vlak zijn. Er zullen dus werkbijen geboren worden. Zijn er alleen maar bolle celdeksels dan is de koningin darrenbroedig. Er worden alleen maar mannetjes geboren en het volk zal na enige tijd sterven. In zo'n geval vang ik de moer weg en geef de werkbijen aan een ander volk.
Begrippen
Huisbij: werkbij die in de kast haar werk doet (voedster, poetsbij, bouwbij, verwarmingsbij).
Haalbij: werkbij die buiten de kast actief is (speurbij, nectar- en/of stuifmeel haalster, water haalster).
Kalkbroed: ontstaat bij onderkoeling van het broed. De larven worden aangetast door een schimmel. Ze verkalken. De kleur is wit of zwart. De zwarte larven geven sporen af waaruit zich weer een schimmel kan ontwikkelen
Beginnen met bijen
Zin om te beginnen met bijen? Op de website van de BD-imkers www.bdimkers.nl is informatie te vinden over tal van cursussen. Verder is een bezoekje aan de landelijke BD-imkerdag aan te bevelen.
Naast een volk heb je als imker nodig:
• bijenkap of bijenjack,
• bijenpijp of een beroker
• schroevendraaier of een raampjeslichter
• ganzenveer of een bijenveger
• kast of een korf.
Wat dat laatste betreft: een korf is het meest rustiek maar voor een beginner niet aan te raden. Een kast is beter. Je hebt meer overzicht. Je kunt de waarnemingen "buiten" en "binnen" met elkaar verbinden. Voor een eenvoudige bijenkast, de Bienenkiste, zie www.bienenkiste.de. Ook aan te bevelen is de Top Bar Hive. Bouwplan te vinden bij www.lwg.bayern.de.
Tip: de natuurlijke hart-op-hart afstand van de raten is 35 mm. In Nederland wordt gangbaar 38.5 mm gebruikt. Wil je jouw volk vrij laten bouwen, houd dan 35 mm aan.
Voorzie de toplat van de raampjes van een driehoekig latje. Aan de scherpe kant bouwen de bijen beter aan. Geschikt voor extensief bijen houden en natuurbouw is ook de Einraumbeute en Nederlandse natuurbouwkast.
