Kameroen: een uit de kluiten gewassen dwergschaap

door Jinke Hesterman

In West Afrika is eeuwen geleden een ratjetoe aan schapenrassen ontstaan. Met allerlei namen en in allerlei kleuren. Ze hebben één ding gemeen: het zijn geen wolschapen, maar haarschapen. Het Kameroen schaap behoort tot deze categorie, hoewel het niet een typische vertegenwoordiger is van het West-Afrikaanse haarschaap. 
Als we op zoek gaan naar de herkomst van het Kameroen schaap, dan komen we uit bij het West-Afrikaanse dwergschaap, ook wel de Dwerg Kameroen genoemd. Niet dat deze aanduiding veel duidelijkheid verschaft. Elk West-Afrikaans land heeft wel weer een andere naam voor dit schaap en als we naar de beschikbare afbeeldingen kijken, dan valt vooral de enorme variatie in kleur en grootte op. In Duitsland zijn ze al wat verder met de Kameroen dan in Nederland. De Duitsers richtten in 1992 een vereniging op voor de houders van dit schaap, in Nederland is de Kameroen sinds 1996 vertegenwoordigd in de Vereniging Speciale Schapenrassen *).

De informatie over het haarschaap in Nederland is summier. De Verein der Kamerunschafzüchter und Halter staat op haar website **) wat uitvoeriger stil bij de oorsprong van het Kameroen schaap. Wat betreft de West-Afrikaanse haarschapen maakt men onderscheid tussen twee typen: grote schapen met lange poten en hangende oren (hoofdzakelijk aangetroffen in de noordelijk gelegen gebieden) en de wat kleinere schapen met naar voren staande oren (hoofdzakelijk aangetroffen in de zuidelijk gelegen gebieden).

Het is zeer aannemelijk dat wat we hier in West Europa Kameroen schapen noemen, van het kleinere type afstamt. Duitse dierentuinen hebben aan het eind van de negentiende eeuw het schaap in West-Europese landen geïntroduceerd. Het heeft hier kunnen uitgroeien tot een stevig dier met een korte staart en een stokmaat van 50 (Nederland) tot 65 centimeter (Duitsland). Deze maten komen overigens overeen met die van de huidige haarschapen in het zuiden van Kameroen: een uit de kluiten gewassen dwergschaap dus, dat hier vooral wordt geselecteerd op een bruine vacht met een zwarte tekening op buik, kop en poten. Maar om het nu een ras te noemen? De Duitsers spreken ook wel over een kleurslag van het zuidelijke type van de Afrikaanse haarschapen.

Djallonké
Het is overigens wel opmerkelijk dat zowel de Nederlanders als de Duitsers en ook de Fransen met de naam van het schaap verwijzen naar Kameroen. Terwijl de link met dit Afrikaanse helemaal niet zo duidelijk is. Toch hebben de Fransen het over de Mouflon du Cameroun, met de toevoeging type Djallonké. Deze Djallonké schapen doen zich in meerdere Afrikaanse landen voor: Guinee, Mali, Senegal, Gambia en Nigeria. Reden waarom ze in Nigeria weer spreken van het Nigerian Dwarf Sheep. De Djallonké schapen hebben kort haar, een korte staart en zijn 40 - 50 cm hoog. Net als bij de Duitse en Nederlandse Kameroen schapen hebben de rammen een kraag om de nek, hetgeen overeenkomt met het zuidelijke type. Maar bij dit type doen zich weer veel meer kleuren voor, niet alleen bruin, maar ook wit, wit met zwart en wit met roodbruin. Kortom, het Kameroen schaap is niet eenvoudig in een hokje te plaatsen. Iets meer duidelijkheid verschaft de informatie over het Amerikaanse haarschaap Barbados Black Belly, ook van boven bruin en van onderen zwart, ook rammen met een kraag of manen, en even vruchtbaar zo niet vruchtbaarder dan de Kameroen. In het westen van Centraal Afrika hadden van oudsher bruine haarschapen de overhand, zo weten de Amerikanen inmiddels ***).

In de kustgebieden van Gabon bijvoorbeeld heeft dertig tot veertig procent van de haarschapen een bruine rug en een zwarte buik. Deze kleurslag is ook aangetroffen in Nigeria en in Congo. De haarschapen, die in de zeventiende eeuw de slaven vergezelden op hun barre tocht, kwamen hoogstwaarschijnlijk uit die regio. Kruising Wat de relatie met Kameroen betreft: in de mengelmoes van schapenrassen valt niet echt een patroon te ontdekken. Er was sprake van een grote mate van diversiteit in kleur en vruchtbaarheid, stellen ook Amerikaanse onderzoekers vast. Ze durven niet te beweren dat de Barbados Black Belly zijn hoge vruchtbaarheid heeft te danken aan de haarschapen uit Kameroen. Die eigenschap zou eerder wel eens terug te voeren zijn op de Djallonké schapen uit Senegal. Hoewel niet uitgesloten wordt dat de Barbados Black Belly deze eigenschap pas na aankomst op de Vrigin Eilanden en de Bahama’s heeft ontwikkeld. Om het verhaal nog complexer te maken: mogelijk heeft er een kruising plaatsgevonden met Europese rassen, waaronder Nederlandse melkschapen.

Vruchtbaar, sober en sterk
De Kameroen heeft een groot voordeel: hij hoeft niet te worden geschoren. Het haarschaap krijgt in de winter hooguit een wolachtig vachtje. Maar ’s zomers is de vacht dun en glad. Daardoor is het schaap ook niet erg gevoelig voor myiasis. De rammen vallen op door een fikse kraag om de nek. In sommige streken in Afrika spreekt men dan ook wel over de West African Maned. Wie tegen de jaarlijkse scheerbeurt op ziet en bovendien twee keer per jaar lammeren wil, kan serieus overwegen een Kameroen schaap aan te schaffen. In Nederland zijn zo’n 150 schapen bekend bij de Nederlandse Vereniging van Speciale Schapenrassen. Genoeg om er verantwoord mee te fokken, vindt vertegenwoordiger R.W. Feringa. De ooien zijn met zeven à acht maanden al dekrijp en brengen met gemak een tweeling ter wereld. Geboorteproblemen komen weinig voor. De ooien zijn, in tegenstelling tot de rammen, hoornloos. Omdat het goede springers zijn, hebben ze wel een hoge afrastering nodig. Verder staat de Kameroen te boek als een sober en sterk schaap. Hij kan toe met gras in de zomer en hooi in de winter. Hoewel haarschapen een worminfectie beter doorstaan dan wolschapen, moeten vooral de lammeren in de gaten worden gehouden. Ook de hoeven van de Kameroen hebben verzorging nodig en het schaap moet de beschikking hebben over een schuilgelegenheid.

*) Houders van dit ras zijn te vinden bij de Nederlandse Vereniging van Speciale Schapenrassen
**) www.kamerun-schafe.de
***) Rastogi, R.K., Williams, H.E., Youssef, F.G. "Prolific Tropical Sheep," FAO Animal Production and Health Paper 17, 1980. Chapter 2.1 Barbados Blackbelly