Fokverenigingen, rasgroepen en individuele fokkers willen natuurlijk gezonde, sterke en waarschijnlijk ook mooie en productieve dieren fokken. En waarschijnlijk zijn er nog meer criteria waarin de dieren moeten voldoen.
Om doelgericht te kunnen fokken heb je behalve veel dieren ook vaak veel fokkers nodig die zich hetzelfde doel stellen. Maar met rasomschrijvingen, zoals ‘de hals moet van gemiddelde lengte zijn’, ‘een goede bespiering is gewenst’, ‘het dier moet vlotte gangen hebben’ en ‘goede moedereigenschappen’ kom je niet zo ver. Iedereen heeft bij deze termen een eigen idee.
Het vraagt dus meer inzicht en vooral veel overleg om te bepalen hoe je wilt fokken. En er valt altijd iets bij te sturen. Om dat bijsturen succesvol te maken, is het van belang een goed fokdoel te formuleren, zodat duidelijk wordt wat de bedoeling is. Daarom moet een fokdoel omschrijvingen specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden zijn. (Deze manier van doelen formuleren heet SMART).
Specifiek
Details maken het doel concreet. Gebruik geen woorden die je op verschillende manieren kunt opvatten. Bijv.
- Niet specifiek: De eierproductie moet omhoog.
- Wel specifiek: Een volwassen hen legt gemiddeld 250 eieren per jaar.
Meetbaar
Koppel cijfers aan je doelen.
- Niet meetbaar: De vachtkwaliteit moet beter.
- Wel meetbaar: Het aantal microns in een vacht mag variëren tussen varieert van 12 en 20 micron.
Acceptabel
Iedereen die bij de doelen betrokken is, moet ermee akkoord gaan. Dit vraagt vaak veel overleg.
- Niet acceptabel: Vlekken zijn niet meer toegestaan.
- Wel acceptabel: Vlekken in de wol zijn niet toegestaan. Vlekken op de harige delen (poten en kop) zijn wel toegestaan.
Realistisch
Maak je doelen haalbaar. De kunst is om ze niet te makkelijk, maar ook niet onbereikbaar te maken. Bij een te makkelijk doel zijn extra inspanningen overbodig. Een onhaalbaar doel kan demotiverend werken. Een realistisch doel is een uitdaging.
- Niet realistisch: Het genotype van alle fokdieren dient binnen 3 jaar ARR/ARR te zijn.
- Wel realistisch: Het genotype van alle fokrammen dient binnen 8 jaar ARR/ARR te zijn.
Tijdgebonden
Zet op papier wanneer de activiteiten beginnen en eindigen. Een deadline maakt plannen eenvoudiger. Als je aan het einde van gestelde tijd bent, is het tijd om te evalueren. Je analyseert dan wat er goed ging en wat beter kon. Op basis hiervan stel je nieuwe doelen op.
Voorbeeld:
- Niet tijdgebonden: Dwerggroei mag op den duur niet meer voorkomen.
- Wel tijdgebonden: Maximaal 0,6 % van de in 2025 geboren dieren heeft dwerggroei.
Dwerggeiten
In de beginjaren van de fokkerij van de dwerggeiten waren deze dieren aanzienlijk kleiner dan ze nu zijn. Het kleine formaat leidde echter tot problemen, onder meer met aflammeren. In de loop van jaren werden de dwerggeiten groter, totdat ze - begin deze eeuw - veel te groot werden. Discussie onder juryleden en leden van de fokkerijcommissie resulteerde er vervolgens in dat wanneer twee dieren, voor zover mogelijk, gelijke kwaliteit vertoonden, het dier met de kleinste hoogtemaat de voorkeur genoot. Door deze aanpak zijn de dwerggeiten (kampioenen op keuringen) de laatste jaren weer kleiner geworden.
Suffolk schapen
De Suffolkfokkers willen graag een schaap met een korte staart. Dit werd voorheen verkregen door de staarten te couperen. Couperen is inmiddels verboden. Toch blijft een korte staart gewenst. Het Suffolk Stamboek Nederland heeft daarom het staartenfokprogramma opgezet met duidelijke richtlijnen (specifiek), consensus bij alle leden (acceptabel) en om de vijf jaar onderzoekt de Wageningen Universiteit de resultaten (meetbaar en tijdsgebonden). Het meest lastige was het punt realistisch: het gaat langzaam, maar er worden resultaten geboekt.
Valkuilen
Het goed formuleren van een fokdoel schept duidelijkheid, focus. Maar daarnaast is het van belang de algemene doelen, zoals gewenst en veelal omschreven in bijv. de rasstandaarden en dierenwelzijn, niet uit het oog te verliezen. Het mag niet zo zijn dat de doelstelling bereikt is, maar de andere goede eigenschappen verloren zijn gegaan. Bijv. de grootte van het dier is gunstig veranderd, maar de vruchtbaarheid en het geboortegemak zijn verminderd.
Ook bestaat het gevaar dat men doorschiet in een specifiek fokdoel, daarom is het van belang dat het resultaat meetbaar is en er regelmatig evaluaties plaatsvinden. Al met al valt of staat het resultaat met de betrokkenheid van de fokkers en het bijhouden van de resultaten.
