Tekst: Jinke Hesterman
Vijf tips van een stierentemmer
Les 1: Begin zo jong mogelijk met een stier.
Ben Barkema: ‘’Op een leeftijd van vier of vijf maanden is het al een baasje. Koop het liefst een stier van een maand oud, eentje die net van de melk af is en alleen in een hokje heeft gezeten.’’
Les 2: Vermijd verrassingen.
Ben Barkema: ‘’Je hebt dat natuurlijk niet altijd in de hand. Er was hier een keer een loonwerker die zijn auto had geparkeerd in de buurt van de stier. Nu moet je weten dat Eclipse van jongs af aan met autobanden speelt. Hij vloog erop af.’’
Les 3: Doe een stier nooit in een koppel.
Ben Barkema: ‘’In de kudde beschermt de stier de koeien en dan kan ik het wel vergeten.’’
Les 4: De stier denkt dat jij de baas bent, maar in feite bepaalt hij zelf wat er gebeurt.
Ben Barkema: ‘’De stier is veel sterker dan ik. Hij gaat pas uit zijn eigen wei als hij dat wil. Ik kan wel vragen of hij me wil volgen, maar afdwingen lukt niet. Ik zou het risico lopen dat hij zijn zin krijgt en dan ben ik verloren.’’
Les 5: Een stier die merkt dat hij de baas is, kan maar beter vertrekken.
Ben Barkema: ‘‘Zolang hij vast zit aan een touw en denkt dat hij niet weg kan, zal hij het ook niet proberen om los te komen. Maar zodra hij een keer gemerkt heeft dat het touw ook los kan, is hij gevaarlijk. Zo gauw ik bang word, moet ik hem weg doen.
Het ambitieniveau ligt hoog. Een topstier wil hij fokken. Niet de drie jaar oude Riverdune G 38 Eclipse moet het helemaal gaan maken, maar een van zijn nazaten. Ben en Armgard Barkema, melkveehouders in Lelystad met een fraai koppel Holsteinkoeien en Blaarkoppen in de wei, zijn een van de weinige boeren die met een eigen stier fokken en deze ook ‘’vermarkten’’. ‘’Vroeger had je stierenlopers. Die trokken met een stier dag in dag uit van boerderij naar boerderij. Die tijd is voorbij’’, merkt Barkema op, terwijl hij door de mappen bladert vol met fotomateriaal van zijn eigen topstieren. ‘’Ik heb drie procent kans om miljonair te worden. Eclipse is een zoon van RORA Elevation, de beste Holstein stier die ooit op deze wereld heeft rondgelopen. We moeten afwachten wat zijn dochters gaan doen.’’
Neventak
Het fokken van stieren is een belangrijke ‘’neventak’’ van Ben Barkema, die vooralsnog een hoop geld kost en uiteraard ook wel wat opbrengt, maar in de toekomst de kassa van de maatschap moet doen rinkelen. Het voormalige districtshoofd van Natuurmonumenten, zoon van een veearts en kleinzoon van een Blaarkopboer, trouwde met een boerendochter. Zo kwam hij terecht op een in de jaren zeventig gestichte, traditionele domeinboerderij in de polder van Oost-Flevoland. Daar houdt het paar Blaarkoppen en Holstein melkkoeien. ‘’Kruisen is hot’’, zegt Barkema. ‘’Blaarkopkruislingen zijn veel rendabeler dan Holsteinkoeien. Ze worden ouder, zijn vrijwel nooit ziek, eten bijna geen krachtvoer, geven niet veel minder melk, met een hoger eiwitpercentage en brengen elk jaar een kalf ter wereld dat meer oplevert dan een kalf van een Holsteinkoe. Een Blaarkop die al elf keer heeft gekalfd, rent nog als een jonge moeder door de wei.’’
De Barkema-kudde telt slechts enkele zuivere Blaarkoppen. De rest is kruisling. ‘’Kruis een inteelt-Blaarkop met een inteelt Holsteinkoe en de genen vieren feest’’, laat Barkema weten. ‘’We willen nu de Blaarkoppen verder uitbreiden naar 45 tot vijftig koeien en de Holsteiners terugbrengen naar 25 tot dertig koeien. Het gaat om economie en emotie. Fokkerij is emotie, maar we willen natuurlijk ook winst maken. Hoe minder de koeien afhankelijk zijn van krachtvoer, hoe hoger de winst.’’ Niet dat de melkveehouderij nu al een vetpot is. ‘’We zeggen wel eens tegen elkaar: dankzij de Blaarkoppen konden we boer blijven. En dankzij mijn werk als adviseur natuurbeheer, waar ik drie dagen in de week mee bezig ben.’’
Twee krachtpatsers
Hij neemt ons mee, waarvoor we gekomen zijn: de stieren. Twee krachtpatsers – de Holstein Frisian Eclipse en Blaarkop Rivierduin Remko – staan apart van de kudde.
In de speciale stierenstal waar de twee imposante, zwaar gespierde dieren door stevig, stalen hekwerk van elkaar gescheiden zijn, neemt de opwinding toe zodra boer Barkema nadert. Eclipse graaft met zijn poten in het zaagsel en stoot ondertussen enkele angstaanjagende oergeluiden uit. Het is alsof hij voorvoelt dat hij de stal uit mag.
Straks zal hij aan een touw zijn ‘’baas’’ volgen naar de wei, waar hij achter een stroomdraad een deel van de dag zal doorbrengen. Dat is vrij uitzonderlijk, want er staan in Nederland nog maar weinig stieren buiten. Eclipse is het gewend. Maar eerst moet het traject van stal naar wei in gereedheid worden gebracht voor een veilige overtocht. Dat betekent dat er geen onverwachte dingen mogen gebeuren.
Eclipse is nu drie jaar oud en heeft in zijn eerste levensjaar alles geleerd wat hij kan leren. Op deze leeftijd kan hij beter niet worden blootgesteld aan situaties die hij nog niet eerder heeft meegemaakt, vertelt Barkema. Hij zou de controle over hem kunnen verliezen en dan is het met de stier gedaan. En dat kan hij zich in dit geval slecht permitteren. Eclipse moet soms mee naar shows en keuringen, wordt geregeld gewassen en geschoren – dat zou allemaal tot het verleden behoren. Er staat kortom nogal wat op het spel. Daarom krijgen we instructies waar we moeten gaan staan en hoe te handelen in geval van nood: precies doen wat de boer zegt.
Het hek gaat open, zodra Barkema contact met de stier heeft gemaakt en een touw aan zijn halster heeft gedaan. Eclipse verlaat in stevig tempo de stal en loopt naast zijn ‘’baas’’ richting wei. Lichte opwinding, maar geen spoor van onrust, geen onverwachte bewegingen. De stier kijkt om zich heen, snuift licht, aarzelt niet en stapt stug door. Even ziet hij verderop een vreemde auto staan, maar hij is dan al zo dicht bij de wei dat hij zich niet meer van zijn doel laat afbrengen. Zodra Barkema het hek open doet, huppelt Eclipse met zijn duizend kilo voorwaarts en begint vervolgens te grazen.
Contact maken
‘’Ik heb in het begin heel veel met hem gelopen, nadat hij geleerd had om een halster te dragen. Met vier maanden kon hij al stil staan en z’n koppie omhoog doen. Veel contact maken, altijd aanraken – dat is belangrijk. Hij moet in het begin ook veel mensen zien. Na verloop van tijd worden stieren eenkenniger en daar moet je dan in meegaan. Als ze jong zijn kunnen ze nog dingen leren, als ze ouder zijn niet.’’
Tegen de tijd dat een stier een jaar oud is, komt er een beslissend moment in de relatie boer-stier. De stier zal hem uitdagen en de boer moet dan kortstondig, maar wel hardhandig laten merken dat hij de baas is. Ben Barkema heeft voor dat geval altijd een ijzeren staaf naast de deur van de stal staan. Doet de stier de kop naar beneden, maakt hij een speels sprongetje en komt hij twee, drie keer op hem af, dan is een harde tik met de ijzeren staaf voldoende om hem mores te leren. ‘’Vanaf dat moment zeg ik: in je hoek en dan is het klaar. Op dat moment krijgt hij ook een ring in de neus.’’
Toch is de strijd nooit definitief gewonnen. ‘’Hij dénkt dat ik gewonnen heb’’, geeft Barkema aan. ’’Hoe ouder ze worden, hoe meer je moet opletten. Gaat hij een keer door het schrikdraad, dan is het voor altijd verpest. Weggaan van huis en de stier zonder toezicht achterlaten in de wei, doe ik ook niet. Als Eclipse naar buiten gaat, dan is alles altijd zodanig gepland, dat hij niet plotseling naar binnen hoeft. Veiligheid is en blijft een randvoorwaarde. ’’
Wat Ben Barkema vertelt over zijn omgang met stieren getuigt van groot respect voor deze machtige en sterke dieren. ‘’Ik heb veel van mijn vader geleerd. Hij was veearts’’, zegt hij. ‘’Je moet zelf rustig zijn, je in het dier kunnen verplaatsen, door hebben wat ze eng vinden. Luisteren naar hun taal. Hun nek en hun hoofd zijn hun wapens. Hou daar rekening mee. En je moet je aanpassen aan het tempo van de dieren.’’
De stier Eclipse geeft ondertussen een show met de autoband. Neemt deze op de neus, gooit hem om hoog, rolt de band voorwaarts en rent erachter aan. Het is het vertrouwde spelletje waar niemand ooit genoeg van krijgt. Nog één keer waagt Ben Barkema zich in de wei, pakt de band op en rolt hem weg. Deze keer laat Eclipse zich niet verleiden. Hij staat met de kop naar beneden ‘’stier te zijn’’. Voor boer Barkema en zijn vrouw Armgard is er werk aan de winkel. De koeien moeten worden gemolken. Eclipse mag die tijd in de wei blijven. Hij neemt nog maar eens een hap van het verse voorjaarsgras.
