Landelijk kennisnetwerk van houders van boerderijdieren

Bijen in de winter: een volk kan tot -35 °C overleven (1)

Ingediend door jan smit op 20 januari 2013 - 11:37

Tekst Albert Muller

De seizoenen volgend geeft Albert Muller speciaal voor de lezers van Levende Have uitleg over bijvriendelijk bijen houden. In deze eerste aflevering: de wintervoorraad, de wintertros, verwarmingsbijen, kasten, natuurbouw en bijenwas.  

Het is stil. De boomgaard is wit. Op de takken, onder de bomen een witte laag. En in die boomgaard bruine, gele en groene vlekken. Mijn bijenkasten. Ook daar is het stil. Geen beweging, sneeuw bij de vliegopening. Ik buk mij en ga met mijn oor naar het vlieggat. Ik hoor wat, er moet dus toch leven zijn in de kast. Een zacht zoemend geluid komt naar buiten. De bij ademt en zorgt ervoor dat ze warm blijft en dat hoor je. De bijen vormen een wintertros.

Aan het eind van de herfst als de koningin geen eitjes meer legt en er voldoende voer is opgeslagen, daalt de temperatuur van de Imme (zo noem je een bijenvolk als je wilt uitdrukken dat het één dier, één wezen is) naar 10 tot 15 °C. De bijen zitten stil op de raat. In iedere lege cel zit een bijtje met de kop naar buiten en allemaal zitten ze zo dicht mogelijk op elkaar om maar warm te blijven. Ze vormen een tros die eet van de verzamelde honing.

Continue stroom van voedsel
Werkbijen knagen de celdeksels weg en brengen wat water in de cel. Hierdoor wordt de honing beter opneembaar voor de bijen. Ze zuigen een beetje op en geven dat door aan een aantal andere bijen. Die gebruiken een beetje voor zichzelf en geven de rest door aan andere bijen. Zo gaat dat door, totdat helemaal onderaan, aan de buitenzijde, ook de laatste bijen wat krijgen en dat delen met enkele andere bijen. Er is dus een continue stroom van voedsel door het volk. De buitenste bijen zitten zo dicht op elkaar dat, als het vriest, de rijp op de raten tot op 2 cm van de wintertros is te zien.

Na een tijdje worden de buitenste bijen afgelost door opgewarmde dieren die van binnenuit naar buiten gaan. Heel langzaam, bijna onzichtbaar bewegen de bijen zich door de tros. Dat het volk warm blijft, komt dus doordat in de buitenste laag de bijen zo goed tegen elkaar aanzitten dat de warmte nauwelijks ontsnapt. En…..doordat het volk, verspreid door de wintertros, zogenaamde verwarmingsbijen heeft. Dit zijn werkbijen die zichzelf warm stoken. Door de werking van spieren in het borststuk kan de temperatuur van dit lichaamsdeel stijgen tot 41 °C  (de kop en het achterlijf blijven koud). Deze warmte verspreidt zich in de tros.

Het gezoem gaat door. Zou ik even een korte tik tegen de kast geven, dan wordt het geluid krachtiger, het volk bruist op, om even later weer zachtjes verder te gaan. Blijft een volk na zo'n storing langdurig sterk bruisen (huilen), dan weet je als imker dat het waarschijnlijk geen koningin meer heeft.

’Einraumbeute’
Mijn volken zitten in massief houten kasten en korven van stro. Ik heb ook nog enkele kasten van stro. Ik gebruik als kast de zogenaamde Einraumbeute. Een kast die we ontwikkeld hebben op de Fischermühle, een bijeninstituut in Zuid Duitsland werkend vanuit de antroposofie. Een goed Hollands woord voor Einraumbeute heb ik nog niet gevonden ( ik hou mij aanbevolen). Zoals de naam al zegt is het een kast die ongedeeld is. Het raampje is ongeveer vijftig cm hoog, dertig cm breed en er kunnen er twintig in de kast.

Waarom kies ik hiervoor? De honingbij is een dier dat niet zelf een omhulling kan maken en is dus aangewezen op een bestaande holte. Zij bouwt haar eigen lichaam. Dit doet ze van was. Deze bijenwas produceert de werkbij zelf in haar wasklieren. De was wordt gekauwd en gemodelleerd en vormt zo de raat. De raten vormen het skelet van de Imme. Bekijk je zo'n raat dan zie je dat ze bestaat uit zeshoekige cellen. In korven bouwen de bijen de raten vast aan de wand (vaste bouw). In de kast gebruikt de imker raampjes waarin het volk de raten bouwt (losse bouw). Raampjes kun je uit de kast halen om ze even te bekijken. Heel veel imkers gebruiken een zogenaamde kunstraat in het raampje. Bij mij mogen de bijen vrij bouwen. Ik bied ze lege raampjes aan. Het volk bouwt naar eigen behoefte de raten. Dit heet natuurbouw. Boeiend vind ik dat ik zie dat ieder volk op zijn eigen manier het skelet opbouwt. De raten zijn bij elk volk net even anders. De richting van de cellen varieert. De identiteit komt veel beter tot haar recht.

Wintervoorraad
De winter gaat verder en de Imme eet heel langzaam van haar wintervoorraad. Al die tijd zitten de bijen op de tros. Alleen een werkbij die weet dat ze gaat sterven, zal de tros verlaten en proberen naar buiten te gaan. Als het vriest zal ze al gauw verkleumen en in de kast sterven. Een volk kan tot -35 °C overleven, als ze maar voldoende wintervoorraad hebben. Het is wel zo dat naarmate het kouder wordt, ze meer geluid produceren, omdat meer verwarmingsbijen actief worden. Een vriend van mij woont met zijn bijen boven Uppsala in Zweden en vertelde dat hij op enige afstand van de kasten de wintertros al hoort.

Als er een dag komt waarbij de temperatuur boven de 10 °C stijgt, komen de bijen naar buiten, vliegen uit en ontlasten zich. Al de tijd dat ze stil zaten en voedsel opnamen, kwamen de onverteerbare bestanddelen in de endeldarm. Vaak verwijderen ze ook de gestorven bijen vanaf de bodemplank. Daarna komen ze weer tot rust. Het is zelfs zo dat als het een paar dagen later weer lekker weer is, de Imme rustig in de kast blijft. Soms zie je enkele bijtjes even vliegen, maar de massa blijft binnen.

Driekoningen
Pas als het Driekoningen is geweest, gaat de koningin beginnen met het leggen van eitjes. Midden in de wintertros belegt ze een paar cellen. Niet zo veel, maar ze hebben grote gevolgen voor het volk. Op de plaats waar de eitjes gelegd zijn, moet de temperatuur stijgen naar 35 °C, de broednest temperatuur. Meer verwarmingsbijen worden actief. Als na drie dagen de larfjes uit de eitjes kruipen, moeten ze gevoerd worden door de werkbijen. Dit alles kost veel energie en we zien dan ook dat vanaf deze tijd de wintervoorraad steeds sneller krimpt.
Als je nu je hand legt op het dekkleed van de kast kun je aan een eventuele warme plek voelen of er gebroed wordt of niet.

Reageren? Mail naar [email protected]

Begrippen
Een insect heeft een drieledige opbouw: kop, borststuk, achterlijf
Imme = het totale bijenvolk waarbij ook de bloemen horen
De drie wezens in het volk zijn:
1. koningin, de moer, legt de eitjes , wordt verzorgd door de hofstaat
2. hofstaat, 12 verzorgingsbijen rondom de moer.
3. werkbijen, vrouwtjesbijen die niet aan voortplanting doen maar verzorgende taken hebben binnen en buiten de kast.
Darren: mannetjes, naast de paring hebben ze ook betekenis voor de onderlinge communicatie tussen de volken.
Kunstraat: een vel van was met daarin de celvorm van de werkbijcel afgedrukt. Wordt met ijzerdraad in een raampje bevestigd.
Natuurbouw: bijen bouwen de raten zoals ze zelf willen
Reinigingsvlucht: eerste vlucht na de winterrust, het volk kan zich ontlasten
Metamorfose: ontwikkeling van de bij: ei - larve- pop - imago

Verschenen in

Comments

Ingediend door vaneldijk op 22 november 2014 - 16:29

Goede middag, ik ben een beginnende imker, ga begin volgend jaar op cursus, ik ben me aan het orienteren hoe wil ik mijn volk gaan houden, zelf voel ik wel voor de ein-raumbeute, maar ik kom weinig imker tegen die deze "tak van sport beoefenen" heeft u voor mij enkele tips bij aanschaf van een kast , en ik heb gezeien ip you tube dat ze scheidingswanden van stro gebruiken waarom ?
misschien wilt u mij wat tips willen mailen.
met vriendelijke groet, Gert Leegstra

Aanbevolen door Levende Have

Dierenwelzijn, de wet en natuurlijk gedrag
Dierenwelzijn, de wet en natuurlijk gedrag €14,95

Bestellen? Klik hier
Schapen in de weiden van de lage landen
NIEUW! Schapen in de weiden van de lage landen  € 24.90

Bestellen? Klik hier

Cover dierenwelzijn de wet en onze democratie
 Dierenwelzijn,
 de wet en 
 onze democratie
 
Gratis te downloaden
 Klik hier