Landelijk kennisnetwerk van houders van boerderijdieren

Bijen, de basis van onze biodiversiteit

Het aantal honingbijen gaat in hoog tempo achteruit. Ook wilde bijen en solitair levende bijen hebben het moeilijk in een landschap met steeds minder bloemen. Op verschillende plekken op de Levende Have website wordt aandacht besteed aan het (natuurlijk- en/of bijvriendelijk) houden van bijen. Op deze website zijn de artikelen te vinden die Albert Muller voor Levende Have schreef. In het onderstaande artikel in het dossier ‘Biodiversiteit’ staat de rol van de bij in de natuur centraal.

De bij staat aan de basis van de biodiversiteit
Dat betekent dat de bij, samen met nog een groot aantal andere insecten, zorgt voor de bevruchting van planten. Doordat insecten van bloem naar bloem vliegen, op zoek naar stuifmeel en nectar, zorgen zij ervoor dat de bloemen worden bevrucht en de plant vrucht kan gaan dragen. Deze vrucht zorgt weer voor de voortplanting van de plant. Insecten spelen dus een onmisbare rol in de voortplantingscyclus van vele planten.

Bijen en met name de honingbij zijn specialisten in bestuiven. De (honing)bij is voor zijn voedselvoorziening geheel afhankelijk van stuifmeel en nectar. Andere insecten hebben ook nog andere voedselbronnen en komen relatief gezien dus minder vaak op een bloem. Tachtig procent van alle planten is voor de bestuiving afhankelijk van insecten. Vijftien procent van deze planten worden door bijen bezocht, waarmee de bij een zeer groot aandeel heeft in de bestuiving van planten.
Daarbij komt dat honingbijen in volken wonen met zeer veel exemplaren bij elkaar. Ze zijn daarom gespecialiseerd in grootschaligheid. Eén bijenvolk kan erg veel bloemen bestuiven. Verkenners onderzoeken het woongebied van het bijenvolk. Zodra zij grote hoeveelheden bloemen hebben gevonden rapporteren ze dit bij het volk waarna de werksters massaal aan de slag gaan om stuifmeel te verzamelen. Bijen zijn daarom ook dol op plekken met grote hoeveelheden bloemen, zoals boomgaarden, lindebomen of wilgen.

Drie soorten bijen
In de vrije natuur komen drie soorten bijen voor:  de honingbij, de solitaire bij en de hommel.

Solitaire bijen leven niet in een volk. Eén bij heeft haar eigen holletje, waar zij zelfstandig een larve groot brengt. Dit is een zware taak voor een bij alleen, waardoor ze kwetsbaar is. Mocht de bij iets overkomen, dan is de larve ten dode opgeschreven en is er geen nageslacht meer. Deze bijensoort profiteert snel van een bloemrijke omgeving. Hierdoor is er voldoende voedsel voor de bij en kan zij makkelijker haar larven voeden.

Wilde honingbijen in de vrije natuur zijn bijna uitgestorven. De honingbij die we aantreffen in de natuur is bijna altijd afkomstig van een geteeld volk, onderhouden door een imker. De imker plaatst zijn volk op plekken waar veel bloemen zijn. Een wild honingbijenvolk heeft al snel te weinig voedsel in de omgeving doordat op het moderne platteland weinig variatie aan bloemen is. Ook speelt zijn specialisatie voor grote hoeveelheden bloemen zich parten. De verkenners zien kleinere hoeveelheden bloemen of enkele bloemen over het hoofd.

De hommel leeft ook in een volk en heeft daardoor ook een belangrijke functie bij het bestuiven van bloemen. Hommels houden echter van meer variatie en zijn minder gespecialiseerd in grootschaligheid. De hommel zoekt zelfstandig de omgeving van zijn volk af naar bloemen en neemt daardoor makkelijker kleine hoeveelheden bloemen mee in zijn zoektocht. Hommels ziet men daardoor vaker in de tuin dan bijen.

Achteruitgang van de honingbij
De laatste jaren is een opvallende achteruitgang van het aantal honingbijen waar te nemen. Er zijn verschillende oorzaken in het spel. Gedacht wordt aan het gebruik van pesticiden op planten, een tekort aan bloeiende planten en de varraomijt die de vitaliteit van het bijenvolk aantast. Tot nu toe uitgevoerd onderzoek verklaart niet waarom het de laatste vijf jaar opeens zoveel sneller gaat dan daarvoor. Wel is duidelijk dat de honingbij in zwaar weer verkeert.

Meer bloeiende planten op het platteland
Om de wilde bijen, solitaire bijen en hommels te helpen is het nodig meer bloeiende planten op het platteland te krijgen. Met behulp van subsidies leggen akkerbouwers bloemstroken aan langs de randen van hun akkers. Deze stroken vormen lange bloemenlijnen in het landschap, waardoor de bijen zich makkelijker verspreiden over het landschap. De grote hoeveelheden bloemen vormen een belangrijke voedselbron voor geteelde bijenvolken. Voor de akkerbouwer vormen de grotere hoeveelheden bijen en andere insecten voor een betere bestuiving van hun gewas en bescherming van bepaalde soorten parasieten. Het mes snijdt aan twee kanten. Meer bestuivingen en minder bestrijdingsmiddelen zijn nodig.

Tips:
Niet iedereen hoeft bijen te gaan houden om deze soort in stand te houden. Met onderstaande maatregelen kunnen hobbyboeren helpen de omstandigheden voor bijen te verbeteren.

  • Leg kruidenrijke weilanden aan en zaai bloemrijke bermen in.
  • In het vroege voorjaar zijn paardenbloemen voor honingbijen en andere insecten een belangrijke bron voor stuifmeel en nectar. Paardenbloemen zijn één van de eerste voedselbronnen die bijen in het voorjaar kunnen benutten. Laat bestrijding van paardenbloemen dus achterwege. Zie ook bijlage.
  • Stel de maaidatum uit, zodat bloemen beter tot bloei kunnen komen en langer door kunnen bloeien.
  • Zet veel bloeiende, bijvriendelijke planten in de tuin. Let er op dat niet alle bloemen in dezelfde tijd van het jaar bloeien. Bijen zijn van eind maart tot half september actief. In deze periode moeten er dus altijd ‘ergens’ bloemen bloeien. Op de website www.drachtplanten.nl  staan per soort, maar ook per maand aangegeven welke bomen, heesters, vaste planten, twee- en eenjarige planten aantrekkelijk zijn voor welke wilde bijensoorten. Makkelijk bij de aanleg van een insecten- en bijvriendelijke tuin.
  • Plaats een insecten-/bijenhotel. Zorg er wel voor dat het hotel in de buurt van bloemen staat. Maximaal 50 meter van het hotel moet de bij haar voedsel kunnen vinden.
     

Wil je beginnen met bijen houden? Volg dan een cursus. Voor de doe-het-zelver: in de bijlage staat een bouwtekening met gedetailleerde beschrijving van een eenkamer-bijenkast (Einraumbeute).

Speciaal voor de lezers van het magazine publiceerde Levende Have een serie artikelen ''Bijvriendelijk bijen houden met Albert Muller''. De serie is van start gegaan in het oktobernummer van Levende Have, 2011 met een interview met Albert Muller

Dossier

Aanbevolen door Levende Have

Dierenwelzijn, de wet en natuurlijk gedrag
Dierenwelzijn, de wet en natuurlijk gedrag €14,95

Bestellen? Klik hier
Schapen in de weiden van de lage landen
NIEUW! Schapen in de weiden van de lage landen  € 24.90

Bestellen? Klik hier

Cover dierenwelzijn de wet en onze democratie
 Dierenwelzijn,
 de wet en 
 onze democratie
 
Gratis te downloaden
 Klik hier