Landelijk kennisnetwerk van houders van boerderijdieren

Argusogen gericht op het landvarken

Ingediend door jinke op 28 mei 2015 - 21:07
Tekst: Jinke Hesterman
 
Terug van weggeweest: het landvarken. Geen scharrelvarken dat een beperkt stuk grond tot zijn beschikking heeft, maar een varken dat het land op gaat en het bos intrekt. Argusogen loeren op deze alternatieve varkenshouderij.
 
Het zou zo mooi kunnen zijn. Varkens die bossen beheren en akkers omploegen. Die net als schapen worden gehoed op natuurterreinen. Ze zijn er zeer geschikt voor. Maar tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren. Daardoor is de schaal waarop dit dier- en milieuvriendelijke fenomeen zich voordoet nog zeer bescheiden.
We hebben het hier niet over wilde zwijnen, maar over gehouden varkens, geregistreerd, met oormerken, die worden ingeschaard: dan weer hier, dan weer daar. Een vorm van varkenshouderij die een eeuw geleden nog volstrekt normaal was, naar de achtergrond verdween door de opkomst van de intensieve veehouderij en nu bezig is met een comeback. Op een symposium over ’Het varken als landschapsontwikkelaar ’ kwamen de voors en tegens aan bod.
 
Praktijknetwerk
Diverse houders van varkens en natuurvorsers namen het afgelopen jaar deel aan een praktijknetwerk dat met subsidie van het ministerie van EL&I en de Europese Unie de mogelijkheden heeft verkend. Daarbij was het vizier vooral gericht op de positieve kanten, zonder overigens de ogen te sluiten voor de minpunten, want varkens zijn vrij nietsontziende slopers die weinig heel laten van een kostbaar natuurgebied vol zeldzame planten. Zo zal de bosanemoon verdwijnen, leggen jonge bomen het loodje, moeten amfibieën, reptielen, muizen, grondbroeders en larven van insecten vrezen voor hun leven. Maar over het geheel genomen kan de natuur profiteren van de aanwezigheid van varkens, zoals ook blijkt in de twee gebieden die in Nederland zijn gereserveerd voor de wilde zwijnen: de Veluwe en de Limburgse Mijnweg.
 
‘’Voor varkens lijkt een positieve rol weggelegd als landschapsbouwer bij lage dichtheden in ruim bemeten natuurgebieden’’, luidde een van de conclusies van bosecoloog Klaas van Dort en onderzoeker landbouw en ruimte bij Alterra Monica Commandeur.  ‘’Varkens kunnen goed worden ingezet op verstikte gronden, of op gras-, stoppel en bosweiden, als de inzet maar doordacht gebeurt. De varkenshouder moet rekening houden met het seizoen, de kwaliteit van de bodem, de vegetatie, en het natuurlijk systeem. Tegelijkertijd moet hij waken voor de gezondheid en de ontwikkeling van de varkens’’.
 
Dat laatste is de hoofdreden dat de terugkeer van het varken op het land met argusogen wordt bekeken. De varkenssector heeft zichzelf ter voorkoming van dierziekten een duizelingwekkende hoeveelheid regels opgelegd en die gelden ook voor een vrije jongen met een paar vrije varkens. Afwijken van het gangbare wordt niet getolereerd. Een varkenshoeder die met zijn dieren de natuur in trekt, kan rekenen op een fikse boete. 
 
Varkensregels
Marieke van Lent, vertegenwoordiger van het Productschap voor Vee en Vlees, de instantie die verantwoordelijk is voor de meeste varkensregels, had op het symposium de ondankbare taak vooral de onmogelijkheden te schetsen. De regelgeving heeft een scheiding aangebracht tussen verschillende typen bedrijven: als je biggen afvoert, mag je geen biggen aanvoeren, heb je slachtvarkens dan mag je geen vermeerderaar zijn. ‘’Je mag dus niet zomaar ergens varkens verzamelen. Alle contacten tussen varkens zijn gestructureerd en beperkt. Varkens moeten bovendien worden geïdentificeerd en geregistreerd en daarbij hoort een Uniek Bedrijfsnummer dat is gekoppeld aan een adres.’’  
 
Van Lent wilde niet helemaal spelbreker zijn. Een UBN midden in het bos? ‘’Daar moeten we wat op verzinnen’’, zei ze. Ook het verplaatsen van varkens vergt enige inventiviteit. Ze pleitte voor meer kunstmatige inseminatie als alternatief voor het ‘’rondreizend berencircus’’. ‘’Dat baart ons nog de meeste zorgen’’, aldus Van Lent. Evenals het mogelijke contact met wilde varkens. ‘’Schrikdraad, hek, schrikdraad’’, opperde ze als minimale afrastering. ‘’Hoe robuust de varkens ook zijn, varkenspest en Aujeszky kunnen ze allemaal krijgen.’’
 
Toxoplasmose
Frans van Knapen, hoogleraar veterinaire volksgezondheid in Utrecht, deed er nog een schepje bovenop. Hoezeer hij zich ook gecharmeerd toonde van het landvarken – ‘’Ik ben er zelfs een beetje verliefd op geworden’’ – hij ziet vooral beren op de weg. ‘’Schep in elk geval ruimte tussen wilde varkens en tamme varkens’’, luidde zijn advies. Hij voorziet de terugkeer van allerlei uitgebannen ziekten bij varkens zodra deze dieren weer naar buiten gaan. Je ziet het nu al bij de biologische varkens. Daar verschijnt toxoplasmose weer op het toneel, terwijl deze zoönose bij de gangbare varkenshouderij volledig is teruggedrongen. 
 
De alternatieve varkenshouderij met landvarkens en bosvarkens krijgt het niet eenvoudig. Eigenaren zullen moeten aantonen dat hun dieren vrij zijn van allerlei ziekten. ‘’De bewijslast komt straks geheel bij de producent te liggen’’, zei Van Knapen, die niet alleen toxoplasmose ziet oprukken, maar ook sarcocystis suihominis – ‘’zodra varkens buiten lopen komt dat weer terug’’ – balantidium coli en trichinella britori – ‘’die komt niet meer voor bij varkens totdat je ze naar buiten doet. Varkens die buiten lopen moeten daarop onderzocht worden’’.
 
Einde verhaal voor het landvarken? Hoeft niet. Los van de kansen die de kleinschalige varkenshouders ondanks alle tegenwerpingen bleven zien, kwam Van Knapen nog met een originele oplossing: geef de landvarkens de status van gezelschapsdier of hobbydier. ‘’Je zou ervan af kunnen zien om ze uiteindelijk als slachtdier bij de slager te laten belanden. Dat is iets om te overwegen’’, zei hij. Een suggestie overigens die op menige kleinschalige varkenshouder als weinig reëel overkwam. Zij denken juist door varkens in het bos te laten snoepen van bessen en eikels de consument een extra lekker stukje vlees te kunnen serveren.
Uit het praktijknetwerk ‘’Het varken als landschapsontwikkelaar’’ is een boekje voortgekomen met artikelen over dit onderwerp. 64 Pagina’s, Adriaan Antonis e.a. €14,95. 
 
Product met een goed verhaal
‘’De eigenschappen van varkens kunnen een positieve invloed hebben op bepaalde natuurontwikkelingen. Voor mij als varkenshouder zouden de voerkosten omlaag kunnen. Maar belangrijker is nog dat ik mijn product met een goed verhaal in de markt kan zetten. Als groot voordeel zie ik dat een varken een gehouden dier is. Het kan prima achter een raster worden gehouden. Bij de inzet van varkens in natuurgebieden moeten er van tevoren wel duidelijke afspraken gemaakt worden. De gezondheid en het welzijn van mijn varkens staat voorop. En Staatsbosbeheer zal geen varkens willen op plaatsen met bedreigde plantensoorten. Ook zal de politiek moeten meewerken, want de inzet van varkens in natuurgebieden past niet in de huidige regelgeving.’’
Remi Hoeve, houder van Bonte Bentheimer varkens
 
Kiemplekken
‘’Door het wroeten ontstaan kiemplekken. Daarvan profiteren bosplanten van, zoals fraai hertshooi, mannetjesereprijs, of veelbloemige veldbies. Er ontstaan ook poelen die door kikkers en padden worden benut bij de voortplanting. Het afvreten van boomknoppen pakt positief uit omdat er op termijn grillig gevormde stammen ontstaan met meer vestigingsmogelijkheden voor paddenstoelen, mossen en korstmossen. Varkens dragen ook bij aan de verspreiding van vaatplanten en mossen. Transport van zaden, delen van planten en sporen geschiedt via de snuit, de vacht en de maag.’’
Bosecoloog Klaas van Dort en onderzoeker landbouw en ruimte bij Alterra Monica Commandeur  
 
Verschenen in

Aanbevolen door Levende Have

Dierenwelzijn, de wet en natuurlijk gedrag
Dierenwelzijn, de wet en natuurlijk gedrag €14,95

Bestellen? Klik hier
Schapen in de weiden van de lage landen
NIEUW! Schapen in de weiden van de lage landen  € 24.90

Bestellen? Klik hier

Cover dierenwelzijn de wet en onze democratie
 Dierenwelzijn,
 de wet en 
 onze democratie
 
Gratis te downloaden
 Klik hier